Biznesem biznesu jest biznes – taki pogląd wyrażało w 1998 r. 93% Polaków, w 2006 r. – już tylko 22% (Dr Ewa Jastrzębska; Szkoła Główna Handlowa w Warszawie). Jak widać w ciągu niespełna ostatnich dziesięciu lat oczekiwania Polaków, czyli konsumentów w stosunku do biznesu uległy drastycznym zmianom. Niestety obecne na polskim rynku firmy odzieżowo-tekstylne wciąż za nią nie nadążają. Konsumenci coraz bardziej doceniają odpowiedzialne podejście wielkich marek do produkcji. Jak wykazały badania przeprowadzone w 2006 przez Goldman Sachs, 72% firm które w oczach konsumentów postrzegane było jako liderzy działań CSR (CSR – Corporate Social Responsibility, czyli społeczna odpowiedzialność biznesu) prześcignęło w latach 2003-2006 swoich konkurentów zdobywając tym samym lepszą pozycję na rynku. Jasnym jest więc, że społecznie i ekologicznie odpowiedzialna strategia prowadzenia biznesu służy nie tylko środowisku, pracownikom, podwykonawcom czy konsumentom, ale także samej firmie.

 

 

Proces przekształcania należy rozpocząć od przygotowania długofalowej strategii zarządzania przedsiębiorstwem, obejmującej poznawanie i włączanie w nią zmieniających się oczekiwań wszystkich interesariuszy (akcjonariuszy właścicieli, pracowników, związków zawodowych, inwestorów, klientów, władz, dostawców, konkurentów, społeczeństwa, organizacji pozarządowych oraz środowiska naturalnego). Przez cały czas jej wdrażania należy monitorować jej wpływ na konkurencyjność oraz wartość firmy na rynku. Strategia ta powinna obejmować zarówno aspekty społeczne, takie jak dbałość o pracowników na każdym etapie łańcucha dostaw jak i całościowy plan minimalizacji oddziaływania firmy na środowisko. Z perspektywy przemysłu tekstylno-odzieżowego ważne są następujące jej elementy:

 

 

Kodeks postępowania (tzw. code of conduct) jest pierwszym działaniem firmy tekstylno-odzieżowej, które może prowadzić ku jej większej przejrzystości i odpowiedzialności społecznej. Stanowi swego rodzaju bazę, która definiuje najważniejsze zasady i wartości społeczne firmy i daje jej interesariuszom narzędzie do ich weryfikacji. Dobry kodeks postępowania powinien być po pierwsze kompleksowy i obejmować wszystkich pracowników zatrudnionych bezpośrednio przez firmę, a także tych pracujących w jej łańcuchu dostaw, bez względu na ich formalny status czy związek z firmą. Po drugie, powinien zawierać zapisy oparte o podstawowe konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczące pracy dzieci, pracy przymusowej, dyskryminacji i wolności zrzeszania się. Powinien także chronić pracowników przed znęcaniem się i wykorzystywaniem oraz zgodnie z zapisami Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka powinien gwarantować prawo do płacy wystarczającej na życie za 48-godzinny tydzień pracy, prawo do bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stabilność zatrudnienia. Kodeks powinien zostać rozprowadzony wśród pracowników firmy, jak i jej dostawców w ojczystych językach pracowników w danym kraju, a także powinien być dostępny dla szerszej opinii publicznej i udostępniony na stronie internetowej firmy. Żeby zobaczyć, jak powinien wyglądać modelowy kodeks postępowania opracowany przez Clean Clothes Campaign kliknij tutaj.

 

Należy jednak zwrócić uwagę, że samo przyjęcie kodeksu nie wystarczy. Bez odpowiednich nakładów na jego wdrożenie i monitoring jest tylko nic nie znaczącym zbiorem pobożnych życzeń i postulatów. Dlatego firma powinna zatrudnić do tego odpowiednio przeszkolone osoby, które wdrażając kodeks będą ściśle przy tym współpracować z samym zarządem firmy. Opracowując rzetelny i wiarygodny sposób monitorowania i weryfikacji kodeksu, firma powinna także zwrócić szczególną uwagę na to, by aktywnie promować wśród swoich dostawców prawo do wolności zrzeszania się – należy dać dostawcom jasno do zrozumienia, że nie wolno zabronić pracownikom włączania się w działalność związków zawodowych; a także rozwijać metodologię pozwalającą na określenie i stosowanie płacy wystarczającej na życie (tzw. living wage). Płaca wystarczająca na życie musi odzwierciedlać warunki lokalne, więc może być różna w różnych krajach, a nawet w różnych regionach. Aby określić odpowiednią jej wysokość firmy mogą prowadzić badania dotyczące wartości obecnych płac pracowników w danych krajach, konsultując się z lokalnymi związkami zawodowymi, organizacjami praw człowieka i innymi odpowiednimi organizacjami oraz środowiskami akademickimi, bądź posłużyć się istniejącymi badaniami (np. przeprowadzonymi przez inicjatywę Asia Floor Wage Alliance, która opracowała metodologię obliczeń płacy wystarczającej na życie w krajach azjatyckich).

 

Więcej o wprowadzaniu i wdrażaniu kodeksów postępowania przez firmy odzieżowe można przeczytać tutaj.

 

 

Audyt społeczny (tzw. social audit) jest szeroko rozpowszechnioną formą weryfikacji warunków pracy i przestrzegania kodeksów w fabrykach odzieżowych. Rocznie na całym świecie wykonuje się tysiące audytów. Niestety, bardzo często kontrole prowadzone są w sposób pobieżny i niedokładny. Audytorzy nie rozmawiają z pracownikami, a ich aktywność kończy się na przejrzeniu dokumentacji. Dokumenty te bardzo łatwo są fałszowane. W wielu fabrykach istnieją 2 komplety dokumentacji – ta prawdziwa i ta dla audytorów. W związku z tym, że kontrole są zazwyczaj zapowiedziane na kilkanaście dni wcześniej, fabryki są na nie odpowiednio przygotowane. Pracownicy nielegalnie zatrudnieni dostają dzień wolny. Hale produkcyjne są sprzątane i odpowiednio wyposażane (np. pracownicy w ten dzień zakładają odzież ochroną, włącza się klimatyzację, wentylatory, zapewnia napoje). Pobieżnie przeprowadzany audyt nie daje także możliwości weryfikacji warunków pracy pracowników pracujących przez większość czasu w domu.

 

Na strukturę typowego audytu powinny się składać:

 Aby audyt społeczny mógł być wiarygodny powinien:

Nie należy jednak całkowicie dyskredytować audytów wewnętrznych prowadzonych przez samą firmę. Ich przeprowadzanie ma także sens, ale tylko pwtedy, gdy firma regularnie poddaje się także niezależnym kontrolom. W tym ostatnim, wielu markom pomagają tzw. Inicjatywy wielostronne (Multi-stakaholder Initiatives, MSI), które stanowią fora zrzeszające firmy, związki zawodowe i organizacje społeczne (więcej o istniejących inicjatywach wielostronnych będzie można wkrótce przeczytać na naszej stronie). Ustanawiają one wspólne kodeksy postępowania, przeprowadzają niezależne, niezapowiedziane i zewnętrzne kontrole w fabrykach zrzeszonych firm oraz sporządzają raporty dostępne dla szerokiej opinii społecznej. Należy jednak pamiętać, że są one tylko narzędziem, a nie rozwiązaniem w walce o lepsze warunki pracy w globalnym łańcuchu dostaw. Niestety wiele firm zostając członkami MSI, zależy głownie na wybieleniu swojego wizerunku, a nie na faktycznym zaangażowaniu w działania na rzecz praw pracowników.

Podchodząc poważnie do opracowanej przez siebie strategii odpowiedzialności, firma powinna zmierzyć się z problemem sprzeczności pomiędzy szukaniem niższych cen i krótszych terminów dostaw, a jednoczesnym dążeniem do przestrzegania standardów pracowniczych. Obecne praktyki zakupowe firm na ogół osłabiają zdolność dostawców do zachowania zgodności z tymi standardami. Dlatego nieraz ważniejsze od samych kodeksów postępowania są odpowiedzialne praktyki zamówień firmy.

 

Firmy powinny przede wszystkim:

Aby rozwiązać te problemy, konieczna jest ścisła współpraca pomiędzy działem zamówień, działem CSR firmy a dostawcami. W ramach strategii odpowiedzialności firmy powinny określić negatywny wpływ swoich praktyk zakupowych na warunki pracy i podjąć kroki, by ten wpływ złagodzić. Mogą być to takie środki, jak ustanowienie stabilnych, trwałych relacji z dostawcami, preferowanie fabryk, w których działają związki zawodowe, oraz ustalenie określonych wartości godziwych płac w poszczególnych krajach i wykazanie, że uwzględniono je przy uzgadnianiu cen.

 

 

W przemyśle tekstylno-odzieżowym najważniejszym aspektem związanym z ochroną środowiska jest produkcja samych tekstyliów (o produkcji poszczególnych materiałów, i jej konsekwencjach dla środowiska, można przeczytać tutaj. Na rynku tekstyliów dostępnych jest wiele certyfikowanych materiałów. Są to albo materiały ekologiczne (organic), albo takie przy których produkcji w większym stopniu wzięto pod uwagę różne aspekty środowiskowe tj. wpływ na zanieczyszczenie atmosfery, wód gruntowych, użycie szkodliwych substancji itd. Warto więc uwzględnić w strategii odpowiedzialności współpracę z dostawcami certyfikowanych materiałów (więcej o poszczególnych certyfikatach będzie można wkrótce przeczytać na naszej stronie).

Kompleksowa strategia zmniejszenia wpływu na środowisko powinna obejmować wszystkie elementy łańcucha produkcji odzieży czyli także wszystkich dostawców, a odpowiednio dobrane standardy powinny obejmować cały cykl życia produktu począwszy od jego projektu, poprzez wytworzenie na utylizacji skończywszy i odnosić się do wszystkich aspektów środowiskowych, na które działalność firmy może mieć wpływ. W przypadku produkcji tekstyliów standardy powinny m.in. obejmować: wprowadzenie zrównoważonej gospodarki wodno-ściekowej w zakładach (np. zamknięty obieg wody, prywatne oczyszczalnie ścieków), zmniejszenie zużycia energii oraz stosowanie energii odnawialnych, zarządzanie ryzykiem wypadków środowiskowych, wpływ na bioróżnorodność, zrównoważona gospodarka odpadami. Ważnym aspektem jest także gospodarowanie toksycznymi substancjami na dalszych etapach produkcji, takich jak farbowanie, robienie nadruków czy sklejanie. Zaleca się dążenie do całkowitej eliminacji stosowania szkodliwych substancji i zastępowania ich biodegradowalnymi substancjami naturalnego pochodzenia.

 

Bibliografia:

Kodeksy postępowania a prawa pracownicze, Koalicja Karat, Clean Clothes Campaign, 2008, www.kobietypraca.org/fairplay/katalog/kodeksy.pdf

Social Audit, Labour Behind the Label,

Purchasing Practices, Labour Behind the Label, www.labourbehindthelabel.org/background/responses/purchasing-practices

How to: manage your supply chains responsibly, Business in the Community, 2009, www.bitc.org.uk/document.rm?id=9966