Około 36% zanieczyszczenia plastikiem w oceanach to różnego rodzaju opakowania na żywność. Tego rodzaju opakowania mają kontakt z żywnością zanim zostanie przez nas skonsumowana, co uwzględnia pakowanie w celach transportowych i sprzedaży, przechowywanie w domu, jak również korzystanie z przyborów kuchennych, zastawy, sztućców czy opakowań na wynos.
Z czego wykonane są opakowania plastikowe?
Opakowania często muszą gwarantować odpowiedni okres przydatności do spożycia danego produktu i chronić ten produkt przez zabrudzeniem czy uszkodzeniem. Wobec takiego oczekiwania, tworzywa sztuczne w szczególności są wybierane jako najbardziej odpowiednie, ponieważ opakowania z plastiku są hermetyczne czy wodoodporne w zależności od potrzeby czy procesu produkcyjnego. Tego rodzaju właściwości można uzyskać w tworzywach poprzez stosowanie różnego rodzaju chemicznych dodatków, które w wielu wypadkach mogą być szkodliwe dla naszego zdrowia.
Zależnie od tego, jaką właściwość chcemy uzyskać, dodatki takie jak plastyfikatory, stabilizatory czy barwniki są dodawane do bazowego polimeru danego tworzywa sztucznego (kruchego plastiku). W ten sposób, otrzymujemy na przykład twarde lub miękkie tworzywo lub cienką przylegającą folię. Jednym z plastyfikatorów są ftalany które, gdy przedostaną się do naszego organizmu, mogą negatywnie oddziaływać na nasz układ hormonalny. Związki te są stosowane by nadać tworzywom miękkość lub giętkość i są wykorzystywane np. przy produkcji folii z PCW (polichlorek winylu) do pakowania świeżego mięsa.
Fot. Andrew Donovan Valdivia on Unsplash
Plastik, a wraz z nim szkodliwe chemikalia, często występuje tam, gdzie się go nie spodziewamy. Przykładowo, metalowe puszki do żywności i napojów, posiadają wewnętrzną powłokę z tworzywa sztucznego, która zabezpiecza metal przed korozją, lecz zawiera bisfenol A – substancję negatywnie wpływającą na układ hormonalny i powodującą m.in. zaburzenia płodności i rozwoju.
W jaki sposób szkodliwe chemikalia przedostają się do naszego organizmu?
Szkodliwe dodatki nie są stabilnie związane ze strukturą tworzywa, dlatego mogą się z niego uwalniać (migrować) np. do opakowanej żywności, zwłaszcza w określonych warunkach. Często dzieję się tak głównie przy kontakcie plastiku z potrawami gorącymi, tłustymi lub kwaśnymi, lecz również w przypadku kontaktu tworzywa z żywnością podczas standardowych codziennych czynności. W ten sposób substancje przedostają się do potraw, a potem do naszego organizmu podczas ich spożywania. Niektóre z nich nie są szkodliwe dla naszego zdrowia, ale większość, w tym związki zaburzające pracę układu hormonalnego, jest sklasyfikowanych zgodnie z obowiązującymi przepisami jako substancje wzbudzające szczególnie duże obawy (SVHC z j. ang. Vubstances of Very High Concern) i to właśnie te związki stanowią potencjalne zagrożenie dla naszego zdrowia.
O co chodzi z tym stosowaniem drewnianej łyżki podczas smażenia na patelni?
Nie tylko opakowania, ale również przybory kuchenne z plastiku, takie jak łyżki czy łopatki do gotowania, mogą zawierać substancje niebezpieczne, które mogą się uwalniać zwłaszcza podczas kontaktu z gorącymi potrawami. Dotyczy to również popularnych patelni z nieprzywierającą powłoką, która jest najczęściej wykonana z tworzywa sztucznego np. z teflonu. Podczas podgrzewania żywności, zwłaszcza w wysokiej temperaturze, taka patelnia może uwalniać toksyczne opary, wdychanie których może wywoływać nudności czy zawroty głowy.
Dlaczego przepisy prawne nas nie chronią?
Przepisy prawne dotyczące stosowania niebezpiecznych substancji w produktach przeznaczonych do kontaktu z żywnością nie są zbyt precyzyjne, by wykluczyć wpływ tych substancji na nasze zdrowie. Istnieje ryzyko, że niewielkie ilości szkodliwych chemikaliów znajdujące się w różnych produktach (nie tylko tych przeznaczonych do kontaktu z żywnością) mogą kumulować się w naszych organizmach i wzajemnie na siebie oddziaływać. Wiele szkodliwych dodatków wykryto już w ludzkiej krwi, mleku karmiących matek i innych tkankach ludzkich na całym świecie.
W jaki sposób chronić siebie?
Osoby, którym trudno zrezygnować np. z plastikowych opakowań, powinny zwracać uwagę, by korzystać z tych produktów w sposób zgodny z przeznaczeniem by zminimalizować ryzyko zdrowotne. Np. gorące, tłuste czy kwaśne potrawy nie powinny być przechowywane w plastikowych opakowaniach. Dużym ułatwieniem, by właściwie korzystać z plastikowych produktów są piktogramy, które pokazują jakie jest ich przeznaczenie, czy np. można je stosować do mrożenia żywności, albo że nadają się do mycia w zmywarce.
Niemniej jednak, by czuć się faktycznie bezpiecznie, najlepszym rozwiązaniem zasadniczo jest unikanie plastiku. Jeśli to tylko możliwe, należy kupować żywność nieopakowaną lub przekładać ją do opakowań szklanych, ceramicznych lub ze stali nierdzewnej zaraz po powrocie do domu z zakupów. Zamiast folii spożywczej warto korzystać z woskowanych tkanin (tzw. woskowijek) do owijania produktów żywnościowych np. kanapek.
Podczas gotowania, należy stosować przybory kuchenne z drewna lub ze stali nierdzewnej oraz unikać patelni z powłoką nieprzywierającą. Z równym powodzeniem smażyć można na patelniach żeliwnych, ceramicznych czy ze stali nierdzewnej.
Co jeszcze możesz zrobić?
Zawsze możesz zapytać producenta, czy w jego produkcie znajdują się szkodliwe substancje. Możesz zrobić to łatwo przy pomocy naszej aplikacji na smartfony Pytaj o chemię.
Pobierz aplikację i skanuj kody kreskowe. Producent ma obowiązek Ci odpowiedzieć w ciągu 45 dni.
Fot. AskReach Project
Warto zacząć od zweryfikowania, jakiego rodzaju materiały i produkty wykorzystujemy w naszej kuchni i powolnego zastępowania (krok po kroku) produktów mogących potencjalnie zawierać szkodliwe substancje bezpieczniejszymi produktami alternatywnymi. Najważniejsze, żeby zrobić pierwszy krok! Możemy to zrobić razem w ramach naszej kampanii i tygodnia omawiającego produkty przeznaczone do kontaktu z żywnością.
