Na plantacjach bananów, ananasów i innych owoców tropikalnych panują bardzo złe warunki pracy. Praca ta jest niezwykle ciężka i wymagająca i może mieć zgubny wpływ na zdrowie pracowników (Zobacz artykuł „Kto za to płaci?”). Poprzez powszechnie stosowane pestycydy i uprawę w monokulturach niszczone jest środowisko przyrodnicze a zanieczyszczeniu ulegają rozliczne obszary zlokalizowane wokół plantacji (Więcej w artykule „Trujące uprawy”). Choć nie ma jednego rozwiązania, które byłoby odpowiedzią na wszystkie problemy na plantacjach bananów i ananasów warto poznać działania, które mogą przyczynić się do polepszenia sytuacji. Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie możliwych rozwiązań.

 

 

Sprawiedliwy Handel to alternatywne podejście do tradycyjnego handlu. Opiera się na partnerstwie między producentami i konsumentami. Jego celem jest zapewnienie bezpośredniego i efektywnego wsparcia marginalizowanych producentów z Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej. Wybierając produkty Sprawiedliwego Handlu, konsumenci, oferują rolnikom i pracownikom lepsze warunki handlowe, które pozwalają na poprawę ich życia.

 

Jednym z najbardziej rozpowszechnionych certyfikatów w ramach ruchu Sprawiedliwego Handlu jest certyfikat Fairtrade. Do podstawowych standardów Fairtrade należą:

Warto podkreślić, że standardy Fairtrade zostały opracowane jako odpowiedź na nierówny układ sił w relacjach handlowych, niestabilność rynków oraz niesprawiedliwość konwencjonalnego systemu handlu. Dlatego standardy te dotyczą nie tylko działalności producentów z krajów słabiej rozwiniętych, lecz także ich partnerów handlowych. System ten jest przejrzysty, wiarygodny i charakteryzuje się praktycznym podejściem. Jego członkami są organizacje z Europy, USA, Australii i Azji, jak i reprezentanci zrzeszeń producentów z Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej.

Od 2010 r. banany z certyfikatem Fairtrade eksportowane są z Ekwadoru, Dominikany, Kolumbii, Ghany, Kostaryki, Panamy, Peru, Brazylii, Saint Vincent i Saint Lucii. Od 2011 r. 80 organizacji produkujących banany w 11 krajach na całym świecie zostało certyfikowanych. Większość z nich znajduje się w Kolumbii i Dominikanie.

Dziś banany Fairtrade stanowią coraz większy odsetek całkowitego światowego handlu bananami, a ponad jedna trzecia bananów sprzedawanych w Wielkiej Brytanii posiada certyfikat Fairtrade. Certyfikacja ekologiczna

 

Rolnictwo ekologiczne obejmuje przede wszystkim aspekty środowiskowe związane z procesem produkcji rolnej, przetwórstwa i pakowania. Zakazuje stosowania środków chemii rolnej, organizmów modyfikowanych genetycznie oraz niepotrzebnych i niebezpiecznych dodatków do żywności przetworzonej. Każdy produkt sprzedawany jako ekologiczny musi być zgodny z surowymi zasadami określonymi na szczeblu krajowym, europejskim i międzynarodowym. Procedury certyfikacji oraz audyty są przeprowadzane przez niezależne firmy certyfikujące. Rolnictwo ekologiczne nie koncentruje się jednak w wystarczającym stopniu na aspektach społecznych ani na sprawiedliwych relacjach handlowych. Według założeń rolnictwa ekologicznego, zmniejszona potrzeba inwestowania w pestycydy i nawozy sztuczne zastąpiona większym nakładem pracy może przyczynić się do zwiększenia dochodów rolników. Niestety, w związku z tym, że uzyskanie certyfikatu wiąże się z dużymi inwestycjami, mali i średni producenci w krajach słabiej rozwiniętych, często nie są w stanie sprostać jego wymogom bez zewnętrznej pomocy finansowej. Ponieważ tego typu certyfikacja nie odnosi się do układu sił w istniejących łańcuchach dostaw, jej ekonomiczne korzyści tylko w nikłym stopniu trafiają do producentów oraz pracowników plantacji owoców tropikalnych.

 

 

Standard ten ma zapewniać zrównoważony proces produkcji, lepsze praktyki w rolnictwie, dobre warunki pracy, redukcję gazów cieplarnianych. Logo Rainforest Alliance na produktach spożywczych oznacza, że co najmniej 50% surowca pochodzi z certyfikowanych upraw. Założeniem standardu było rozwianie obaw społecznych, dotyczących nadmiernej eksploatacji środowiska naturalnego. Pierwotne założenia mówiące o uniezależnieniu się od środków chemii rolnej nadal nie zostały jednak osiągnięte. RA promuje prawa pracownicze, lecz z drugiej strony wciąż pojawiają się doniesienia mówiące o braku reakcji wobec nadużyć praw pracowników, zatruć środkami chemii rolnej oraz o braku zainteresowania współpracą ze związkami zawodowymi. Dużym problemem jest to, że standardy  Rainforest Alliance wymagają jedynie, by pracownicy otrzymywali określoną ustawowo płacę minimalną. Nie biorą jednak pod uwagę rzeczywistych kosztów utrzymania w danym kraju. System ten nie ustanawia także cen minimalnych za owoce twierdząc, że samo umieszczenie logo Rainforest Alliance na produkcie gwarantuje otrzymanie dobrej ceny i przewagę rynkową.

 

Niewątpliwie spełnienie standardów Rainforest Alliance może zmniejszyć negatywne oddziaływanie upraw na środowisko naturalne. Jednak w sytuacji, gdy certyfikacja w ramach tego systemu jest wykorzystywana wyłącznie jako narzędzie marketingowe, może to prowadzić do niedbałości we wdrażaniu standardów. Z kolei liberalne procedury monitorowania zezwalają na bardzo elastyczne, a czasem nawet bliżej nieokreślone, terminy wdrażania standardów.

 

 

Niektóre systemy certyfikacyjne przynoszą znaczne korzyści drobnym producentom. Jednak dużo trudniej jest określić korzyści, jakie z certyfikacji czerpią pracownicy, ponieważ systemy te rzadko współpracują z niezależnymi związkami zawodowymi.

 

Związki zawodowe odgrywają kluczową rolę w zwalczaniu ubóstwa w krajach, w których uprawiane są banany i ananasy. Uczą one pracowników o przysługujących im prawach oraz uświadamiają im możliwość wykorzystania tych praw jako karty przetargowej w negocjacjach z pracodawcami. Większość pracowników zatrudnionych przy uprawach bananów i ananasów to osoby młode, poniżej 30 roku życia, mające niewielką świadomość swych praw.

 

Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP) działa na rzecz promowania międzynarodowych standardów pracy, takich jak wolność zrzeszania się i prowadzenia zbiorowych negocjacji, zakaz pracy dzieci i pracy przymusowej, a także zakaz dyskryminacji. Standardy te są zapisane w prawodawstwie każdego kraju zajmującego się produkcją bananów i ananasów. Wdrożenie tych standardów na szczeblu plantacji napotyka jednak na wiele przeszkód. Wynikają one z braku środków, woli politycznej oraz zdolności instytucjonalnej. Rządy krajów, w których zlokalizowane są plantacje cenią sobie zagraniczne inwestycje międzynarodowych firm zajmujących się handlem owocami. W wielu krajach firmy te mają też spory wpływ na politykę państwa. Prawnikom i związkom zawodowym z trudem przychodzi zwrócenie uwagi wymiaru sprawiedliwości na naruszenia prawa pracy, a krajowi inspektorzy pracy często nie mają odpowiednich kompetencji.

 

Okazanie międzynarodowej solidarności przez organizacje pozarządowe oraz związki zawodowe z krajów importujących owoce tropikalne może w istotny sposób poprawić sytuację związków zawodowych z krajów eksportujących te owoce. Przejawami solidarności mogą być:

 

Jeśli pracownicy mają możliwość, aby bronić swoich praw i negocjować z pracodawcami, warunki pracy oraz poziom płac mogą się poprawić. Konsumenci mają w zamian świadomość, że towary które kupują są produkowane w przyzwoitych i bezpiecznych warunkach, umożliwiających pracownikom zachowanie godnego poziomu życia.

 

 

Jest to  miejsce, gdzie spotykają się i prowadzą dialog firmy produkujące i dystrybuujące banany, duże sieci sklepów (np. Tesco), związki zawodowe, organizacje pozarządowe oraz przedstawiciele rządów poszczególnych krajów. Celem Światowego Forum Bananowego jest promowanie współpracy pomiędzy wszystkimi przedstawicielami branży bananowej na świecie – począwszy od plantacji, a skończywszy na supermarketach. Współpraca ta ma zaowocować m.in. upowszechnieniem modelu upraw bananów, który będzie zgodny z zasadami zrównoważonego rozwoju.

 

Forum daje okazję do stworzenia takiego modelu handlu bananami, w którym uwzględni się prawa pracownicze, godziwe wynagrodzenia pracowników i bezpieczniejsze dla środowiska metody upraw. Zaangażowanie firm uprawiających banany i handlujących nimi jest niezbędne do sukcesu inicjatywy.

 

 

Na poprawę warunków na plantacjach, największy wpływ mogłyby mieć odpowiednie regulacje prawne zarówno na poziomie światowym jak i unijnym. Jak rekomendują autorzy raportu Kto ma władzę? Zwalczanie nierówności w łańcuchach dostaw produktów rolnych, pomiar kosztów zrównoważonej produkcji mógłby być unikalnym i skutecznym narzędziem służącym do identyfikacji ryzyka nadużywania siły przetargowej nabywców. Proces mógłby pokazać cenę progową, która zawsze musiałaby być przekroczona aby pokryć koszty zrównoważonej produkcji. Identyfikacja produktów i regionów, w których koszty produkcji nie są pokrywane, dostarczyłaby zaś użytecznych informacji o przypadkach, w których siła przetargowa nabywców jest największa, a następnie pozwoliłaby na zastosowanie niezbędnych środków zapobiegających niesprawiedliwym praktykom handlowym. Zapewnienie konsumentom dostępności do informacji na temat średnich cen skupu i wynagrodzeń pracowników w łańcuchach dostaw, przyczyniłoby się zaś do przerwania błędnego koła „wyścigu cen do dna”.

 

Również ramy europejskiej polityki konkurencji powinny koncentrować się na utrzymaniu zdrowych rynków, które mogą przynosić korzyści wszystkim uczestnikom łańcucha dostaw. Mechanizmy egzekwowania tej polityki powinny uwzględniać uzasadnione obawy konsumentów w UE dotyczące zrównoważonego rozwoju, jakości, możliwości wyborów konsumenckich oraz postulaty ruchu Sprawiedliwego Handlu. Należy także wzmocnić zasadę neutralności: nadmierna siła przetargowa wielkich nabywców powinna być regulowana w takim samym stopniu jak siła przetargowa sprzedawców. Wszystko to ze względu na niekorzystny wpływ, jaki mogą one mieć na dobro społeczne i dobro konsumentów w Europie.

 

Aby przeciwdziałać nieuczciwym praktykom handlowym, potrzebne są mocniejsze standardy dla podmiotów biznesowych w łańcuchach dostaw produktów rolnych. Obecne regulacje należy uznać za mocno niewystarczające. Należy wprowadzić bardziej rygorystyczne przepisy dotyczące nieuczciwych praktyk handlowych, połączone ze stworzeniem koordynowanych przez Komisję Europejską sieci krajowych organów egzekwowania prawa, które zapewniałyby możliwość odwołania się i ochrony anonimowości źródeł informacji. Poprzez nagłaśnianie decyzji prawnych, zwiększyłaby się również świadomość na temat firm skazanych za nadużycie siły przetargowej i stosowanie nieuczciwych praktyk handlowych. Mogłoby to doprowadzić do zmiany nawyków konsumenckich.

 

 

Bibliografia:

Raport Kto ma władzę? Zwalczanie nierówności w łańcuchach

władzy oraz nieuczciwych praktyk handlowych w łańcuchach dostaw produktów rolnych – streszczenie, Gdynia, marzec 2015, www.sprawiedliwyhandel.pl/c/document_library/get_file?uuid=ee7b85bf-7338-4a18-a884-b6c574d563d8&groupId=10758