Co nas chroni przed chemikaliami?
Środa, 14.02.2018. Katarzyna Salus
Co nas chroni przed chemikaliami?
Rozporządzenie REACH dotyczące chemikaliów weszło w życie w czerwcu 2007 r. Głównym, zadeklarowanym celem rozporządzenia była poprawa ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska przed zagrożeniami stwarzanymi przez substancje chemiczne. Rozporządzenie miało również propagować alternatywne metody oceny zagrożeń stwarzanych przez substancje chemiczne w celu ograniczenia badań przeprowadzanych na zwierzętach.
 
Co to jest REACH?
 
REACH to skrót od Registration, Evaluation, Authorisation and Restriction of Chemicals (Rejestracja, ocena, udzielanie zezwoleń i stosowane ograniczenia w zakresie chemikaliów). Rozporządzenie REACH stosowane jest w odniesieniu do wszystkich substancji chemicznych będących składnikami produktów codziennego użytku, na przykład środków czyszczących, farb, a także składników wyrobów, takich jak odzież, meble, zabawkiurządzenia elektroniczne. Dotyczy również chemikaliów wykorzystywanych w procesach przemysłowych. W związku z tak szerokim wachlarzem produktów, wobec których REACH może być stosowany, rozporządzenie dotyczy zdecydowanej większości przedsiębiorstw w Unii Europejskiej.
 
Jak działa REACH?
 
Rozporządzenie ustanawia procedury gromadzenia i oceny informacji dotyczących właściwości substancji i związanych z nimi zagrożeń. Przedsiębiorstwa zobowiązane są do rejestracji używanych substancji chemicznych, jak również do współpracy z innymi przedsiębiorstwami rejestrującymi te same substancje. REACH nakłada ciężar dowodu na firmy. To one muszą przedstawić wymagane dane w celu wykazania bezpiecznego stosowania substancji przed jej wprowadzeniem do obrotu. Organem, który otrzymuje dokumenty rejestracyjne i ocenia je pod względem ich zgodności z wymogami, jest ECHA, czyli Europejska Agencja Chemikaliów, która działa na rzecz bezpiecznego stosowania chemikaliów oraz wdraża najnowsze unijne przepisy ich dotyczące.
 
Kolejnym krokiem jest ocena wybranych substancji z punktu widzenia zagrożeń, jakie mogą stwarzać dla człowieka lub dla środowiska. Oceny dokonują poszczególne państwa członkowskie UE. Następnie organy i komitety naukowe ECHA oceniają, czy istnieje możliwość kontrolowania czynników związanych z analizowanymi substancjami, lub czy np. informacje o zagrożeniu są niejasne lub niewiadome z naukowego punktu widzenia.
Każde państwo należące do Unii ma prawo zakazać stosowania substancji stwarzających zagrożenie, jeżeli nie można kontrolować związanego z nim ryzyka. Inną możliwością jest również ograniczenie ich stosowania lub obowiązek uzyskania wcześniejszego zezwolenia.
 
Tego rodzaju działania opierają się na zasadzie ostrożności, która jest główną zasadą unijnego prawodawstwa dotyczącego chemikaliów. Podstawową funkcją (w dłuższej perspektywie czasowej) REACH jest identyfikacja wszystkich "substancji wzbudzających szczególnie duże obawy" (SVHC – Substance of Very High Concern), a następnie ich zastąpienie bezpieczniejszymi alternatywami.
 
SVHC. Co to jest?
 
Definicję SVHC możemy znaleźć w artkule 57, który definiuje SVHC jako substancje rakotwórcze, mutagenne lub toksyczne dla rozrodczości (CMR), trwałe, ulegające bioakumulacjitoksyczne (PBT), bardzo trwałe i wykazujące bardzo dużą zdolność do bioakumulacji (vPvB), lub o podobnym znaczeniu, np. substancje zaburzające gospodarkę hormonalną (ED). Substancje spełniające jedno lub więcej z tych kryteriów zostają dodane do tzw. listy kandydackiej, która jest aktualizowana co pół roku. Znalezienie się substancji na tej liście natychmiast nakłada na producentów obowiązek dostarczenia odbiorcom odpowiednią karty charakterystyki. Z punktu widzenia konsumentów, istotny jest artykuł 33 mówiący o obowiązku odpowiadania na pytania dotyczące produktów zawierających związek z listy kandydackiej (do 45 dni).
 
ECHA regularnie ocenia substancje z listy kandydackiej w celu ustalenia, które z nich należy w pierwszej kolejności umieścić w wykazie substancji podlegających procedurze udzielania zezwoleń. Decyzje te podejmuje się m.in. w oparciu o informacje dotyczące właściwości substancji i specyfiki ich zastosowania. Po udzieleniu zezwolenia SVHC nie może być wykorzystywana ani wprowadzana do obrotu, chyba że udzielono specjalnego zezwolenia.
 
Fakt: W styczniu 2018 r. na liście kandydackiej znajdowało się 181 substancji z szacowanych kilku tysięcy, które według ekologów należałoby skategoryzować jako wzbudzających szczególnie duże obawy.
 
Jakich wyrobów dotyczy REACH?
 
Według REACH wyrób definiowany jest jako "przedmiot, który podczas produkcji otrzymuje specjalny kształt, powierzchnię lub wzór, który decyduje o jego funkcji w stopniu większym niż jego skład chemiczny". Ta definicja ma zastosowanie do trwałych produktów, takich jak tekstylia, meble, obuwie, sprzęt sportowy, zabawki lub urządzenia elektroniczne, a także do każdego poszczególnego składnika, a nie do złożonego produktu jako całości. Nie ma zastosowania do produktów takich jak żywność, kosmetyki, farby, detergenty lub leki.
 
Prawa konsumentów
 
REACH uprawnia konsumentów do żądania informacji od dostawców o obecności w wyrobach substancji wzbudzających szczególnie duże obawy (SVHC) z listy kandydackiej. Dostawcy są prawnie zobowiązani do dostarczenia za darmo, w ciągu 45 dni informacji na temat obecności substancji SVHC w wyrobie i jego bezpiecznego stosowania (prawnym minimum jest podanie nazwy substancji niebezpiecznej). Obowiązek ten dotyczy jedynie artykułów zawierających SVHC w stężeniu przekraczającym 0,1% ich wagi, jednak nie są oni zobowiązani do odpowiadania na pytanie, jeśli wyrób nie zawiera SVHC lub zawiera mniej niż 0,1% wagowo oraz do informowania o innych substancjach, które mogą wzbudzać obawy konsumentów, a nie znajdują się na liście kandydackiej. Dobrą praktyką jest jednak, gdy firmy informują konsumentów czy artykuły zawierają czy nie zawierają SVHC, niezależnie od stężenia substancji. Niestety wielu dostawców nie jest świadomych swoich zobowiązań i często artykuł 33 nie działa tak jak powinien. W praktyce często zdarza się, że firmy nie udzielają odpowiedzi w odpowiednim czasie lub udzielają odpowiedzi niepełnej lub ogólnikowej. Jeżeli firma nie odpowiada na wnioski i zapytania, konsumenci mogą zwrócić się do właściwego organu krajowego w celu egzekwowania przepisów REACH. W Polsce jest to Biuro do Spraw Substancji Chemicznych.
 
Inne regulacje dotyczące chemikaliów w produktach:
 
1. Kosmetyki. W Unii Europejskiej, w tym w Polsce, przepisy prawa dotyczące kosmetyków szczegółowo reguluje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009. Zgodnie z rozporządzeniem na opakowaniach kosmetyków powinien znajdować się przede wszystkim ich skład. Zgodnie z zasadami systemu INCI (International Nomenclature of Cosmetic Ingredients – Międzynarodowy Zbiór Nazw Składników Występujących w Kosmetykach), składniki roślinne opisuje się po łacinie, a związki syntetyczne w języku angielskim. Składniki wymienione są w kolejności od największego stężenia do najmniejszego. Niestety nie ma obowiązku podawania ich składu procentowego czy zagrożenia, które powodują.
 
 
Na niektórych kosmetykach umieszczone są dodatkowe ostrzeżenia. Ich obecność najczęściej wynika z zawartości w kosmetyku określonych składników (np. spirytusu salicylowego). Są to np. takie ostrzeżenia jak: „nie stosować dla dzieci poniżej trzech lat”, „unikać kontaktu z oczami”.
 
Jeżeli chcecie w łatwy sposób sprawdzić co zawiera Wasz kosmetyk i czy może być niebezpieczny dla zdrowia zainstalujcie jedną w aplikacji na telefon, np. Cosmetic Scan, Czytamy Etykiety czy Open Beauty Facts.
 
2. Mieszaniny (np. farby). Regulacją, która określa zasady oznaczeń wielu substancji, w tym np. farb jest Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 (CLP). Celem CLP (Classification, Labelling and Packaging) jest ustalenie, czy dana substancja lub mieszanina wykazuje właściwości pozwalające zaklasyfikować ją jako stwarzającą zagrożenie. W rozporządzeniu CLP ustalono szczegółowe kryteria dotyczące elementów oznakowania: piktogramów, haseł ostrzegawczych i standardowych zwrotów wskazujących rodzaj zagrożenia.
 
Poniżej niektóre oznaczenia, które możecie znaleźć np. na farbach, środkach czystości czy środkach biobójczych (np. pestycydach)
 
 
3. Detergenty – poza oznakowaniem zgodnym z CLP, producent zobowiązany jest umieścić na opakowaniu m.in. instrukcję użycia oraz skład produktu zgodnie z poniższymi wytycznymi:
  • Zakresy stężeń wszystkich substancji – jeśli stężenie wynosi więcej niż 0,2%
  • Jeżeli w produkcie występują enzymy, środki dezynfekujące, rozjaśniacze optyczne, perfumy i środki konserwujące producent powinien umieścić informację na ten temat na etykiecie, niezależnie od stężenia.
  • Substancje aromatyzujące lub zapachowe – jeśli ich stężenie wynosi więcej niż 0,01%.
  • Adres strony internetowej, na której można znaleźć wszystkie składniki wraz z wartościami procentowymi.
 
 
4. Środki biobójcze (np. pestycydy) powinny być oznakowane zgodnie z rozporządzeniem CLP. Ponadto na ulotce powinna być informacja zawierająca nazwę i stężenie każdej substancji czynnej oraz informacje o obecności nanomateriałów. Do produktu musi być dołączona informacja na temat zagrożeń (jeżeli dotyczy) i wskazówki dotyczące udzielania pierwszej pomocy, ale (uwaga!) nie muszą być one zamieszczane na etykiecie, ale np. w ulotce informacyjnej.
 
Istnieją również regulacje dotyczące wyrobów pokrytych substancjami biobójczymi. Takie produkty muszą być oznakowane, jeżeli wyrób ma właściwości biobójcze. Na etykiecie muszą znajdować się wtedy nazwy wszystkich substancji czynnych i nanomateriałów produktu biobójczego stosowanego do obróbki wyrobu.
 
 
Komentarze