Zrównoważone zamówienia publiczne odgrywają w Europie coraz większą rolę. Podstawowa baza prawna, na której opierają się rozwiązania stosowane w poszczególnych państwach jest podobna jak w Polsce. Jest to przede wszystkim dyrektywa 2004/18/ WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie koordynacji procedur udzielania zamówień publicznych na roboty budowlane, dostawy i usługi. Jednak praktyka stosowania zrównoważonych zamówień publicznych w Kajach Europy Zachodniej i Skandynawii znacznie wykracza poza krajowy kontekst zamawiającego i realizowanie pojedynczych zamówień spełniających kryteria zielonych lub społecznie odpowiedzialnych.

 

Nowoczesne postrzeganie zrównoważonych zamówień każe widzieć je w bardziej kompleksowy sposób. Coraz popularniejsze jest zwracanie uwagi na problemy globalne i kontrolę wytwarzania zamawianych produktów w całym cyklu ich produkcji. Począwszy od wydobycia surowców potrzebnych do ich wytworzenia, poprzez wszystkie elementy produkcji, transport, aż po utylizację. Obejmuje zatem kontrolę całego łańcucha dostaw nie tylko z punktu widzenia kwestii środowiskowych, ale również warunków pracy osób zatrudnionych przy wytwarzaniu zamawianych produktów.

 

Dlatego warto przyjrzeć się stosowanym tam rozwiązaniom, które zapewniają zwiększenie odsetka stosowania klauzul społecznych i środowiskowych oraz skuteczność ich stosowania.

 

Pełne wsparcie dla zrównoważonych zamówień ze strony rządów i władz lokalnych
 

Jednym z ważnych elementów wprowadzania zrównoważonych zamówień jako powszechnej praktyki w instytucjach publicznych jest oficjalna promocja na szczeblu rządowym oraz lokalnym na poziomie władz miast. Prowadzenie takiej polityki jest jasnym sygnałem dla pozostałych instytucji. Dobrym przykładem są różnego rodzaju plany działań na rzecz implementacji zrównoważonych zamówień przedstawiane na wysokim szczeblu rządowym.

 

Przykładem może być Wielka Brytania, gdzie istnieje spójna polityka dotycząca zrównoważonych zamówień obejmująca przede wszystkim publicznych zamawiających, ale włączająca również przedstawicieli biznesu, wspólnoty lokalne i poszczególnych obywateli.

 

28 lutego 2011 r. przedstawiony został dokument określający wizję rządu w kwestii zrównoważonego rozwoju (The Coalition Government`s Vision for Sustainable Development). Ważnym elementem tej polityki są zrównoważone zamówienia publiczne. Założenia te nie ograniczają się jedynie do teorii, ale idą również za nimi praktyczne działania mające na celu promocję i ułatwienie stosowania zrównoważonych zamówień. Do prezentowanych narzędzi należą m. in. rządowe standardy zakupowe (Government Buying Standards) – zestaw łatwych do wdrożenia specyfikacji umożliwiających zrównoważone zamówienia. Dotyczą około 50 produktów. Są sporządzone w ten sposób, że mogą zostać bezpośrednio implementowane do dokumentów dotyczących zamówień.

 

Warto podkreślić, że instrument ten został wprowadzony na szczeblu rządowym i wszystkie jednostki rządowe i podlegające im mają obowiązek stosowania tych minimalnych kryteriów przy nabywaniu produktów i usług.

 

Kolejnym elementem widocznym w polityce krajów Unii Europejskiej na szczeblu rządowym i lokalnym jest tendencja do kompleksowego postrzegania kwestii zrównoważonego rozwoju, którego elementem są zrównoważone zamówienia publiczne. Ich stosowanie jest postrzegane nie jako cel sam w sobie, ale jako środek do osiągnięcia pewnego założonego celu związanego na przykład ze zmniejszeniem negatywnego oddziaływania na środowisko.

 

Dobrym przykładem na szczeblu lokalnym może być Kopenhaga. Władze miasta mają ambicję by do 2025 r. miasto stało się pierwszą stolicą neutralną pod względem emisji CO2 do atmosfery. Cel cząstkowy zakłada redukcję wytwarzania CO2 o 20 % do 2015 r. Na potrzeby jego realizacji opracowano miejski plan działań dotyczący zmian klimatu, który obejmuje ponad 50 inicjatyw.

 

Zgodnie z prezentowanym założeniem, że „zielone zamówienia są kluczem do zielonego wzrostu”, oczywistym elementem tej kampanii jest włączenie działań i zakupów realizowanych przez miejskie władze. Wśród przykładów można wymienić kwestie transportu, które obejmują zarówno zakupy autobusów spełniających restrykcyjne normy dotyczące emisji spalin, promocję ruchu rowerowego, jak i stosowanie parkomatów zasilanych energią słoneczną. Miasto promuje również energooszczędne budownictwo, co oznacza, że wszystkie nowo powstające budynki publiczne wznoszone są w tej technologii.

 

Zastosowanie bardziej kompleksowego podejścia do zrównoważonego rozwoju, w którym zrównoważone zamówienia publiczne są tylko jednym z elementów, pozwala na osiągnięcie większych korzyści i ułatwia działania związane z promocją nowoczesnych rozwiązań.

 

W praktyce stosowania zrównoważonych zamówień przez instytucje publiczne widoczna jest również tendencja by zwracać uwagę na kwestie globalne. Odnosi się to zarówno do zagadnień środowiskowych – takich jak emisja CO2 prowadząca do ocieplenia klimatu, jak i społecznych - naruszanie praw człowieka w krajach, gdzie produkuje się komputery lub odzież kupowaną przez instytucje publiczne w Europie. W zapisach umów dotyczących realizacji zamówień uwzględniane są kwestie odpowiedzialności dostawcy za powstawanie produktu w całym łańcuchu dostaw. Bardzo często zdarza się bowiem, że dostawca nie jest producentem zamawianych produktów, a jedynie zamawia je u producenta. Nie może to jednak zwalniać go z odpowiedzialności za warunki w jakich dany produkt powstał. Najczęściej zapisy stosowane przez zamawiających dotyczą przestrzegania przy produkcji konkretnych konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy lub zasad ONZ Global Compact.

 

Z uwzględnianiem tego rodzaju kwestii wiąże się kilka ważnych problemów:

 

Wymóg przestrzegania określonych standardów pracy Międzynarodowej Organizacji Pracy musi dotyczyć pracowników wytwarzających zamówione produkty. Warto zwrócić uwagę, że nie jest możliwe wpisanie wymogu stosowania konkretnej polityki społecznej odpowiedzialności biznesu przez dostawcę, gdyż wymagania określone w zamówieniu muszą odnosić się stricte do zamawianych produktów.

 

Ponadto w umowie konieczne jest zawarcie zapisu dotyczącego sposobu kontroli wywiązywania się dostawcy ze swoich zobowiązań. Jednym z takich sposobów są certyfikaty takie jak Fair Trade dla produktów żywnościowych czy Forest Stewardship Council (FSC) dla drewna wykorzystywanego przy robotach budowlanych lub produkcji mebli. Określają one w jaki sposób powstawały dane produkty i udowadniają przestrzeganie przy ich produkcji określonych zasad (na przykład dotyczących wynagradzania producentów). Trzeba jednak pamiętać, iż nie ma możliwości wpisania posiadania certyfikatu jako warunku niezbędnego przy opisie zamówienia. Wynika to z faktu, że nie można wymagać od firm posiadania certyfikatów nadawanych często przez prywatne firmy lub niezależne organizacje. Dlatego przygotowując zamówienie można korzystać jedynie z kryteriów, jakie trzeba spełnić aby uzyskać certyfikat. Potwierdzeniem spełniania tych kryteriów może być właśnie certyfikat lub jakikolwiek inny wiarygodny dowód przedstawiony przez wykonawcę.

 

Kontrolą przestrzegania przez wykonawcę zobowiązań zawartych w umowie zajmują się również prywatne firmy audytujące i niezależne organizacje. Można wśród nich wymienić Ethical Trading Initiative Norway lub Electronics Watch.

 

Możliwość sprawdzenia warunków pracy u podwykonawców wiąże się z koniecznością ujawnienia podwykonawców pracujących dla dostawcy w ramach całego łańcucha dostaw. Jest to obowiązek leżący po stronie dostawcy, ale wiąże się z ujawnieniem delikatnych informacji dotyczących zasad prowadzenia działań biznesowych. Dlatego niezwykle istotne jest zachowanie poufności danych przekazanych przez dostawcę. Warto zwrócić uwagę, że im więcej instytucji będzie stosowało wymóg ujawniania poddostawców w łańcuchu dostaw, tym łatwiejsze i mniej kosztowne będzie to dla dostawców, którzy będą mogli przygotowywać jednakowy pakiet dokumentów dla zamawiających.

 

W umowie konieczne jest zawarcie informacji dotyczących zasad kontroli i egzekwowania wymagań wobec dostawcy. Ostatecznym zagrożeniem powinna być możliwość odstąpienia od umowy w przypadku nieprzestrzegania zapisanych w umowie zasad i braku chęci poprawienia wykrytych naruszeń. Warto jednak dać dostawcy możliwość poprawy, gdyż często rezultaty audytów przeprowadzanych w krajach działania podwykonawców są zaskakujące także dla samych dostawców. Z tego 13 względu powinni oni mieć możliwość i czas by wpłynąć na podwykonawców w taki sposób, aby naprawić zaistniałe naruszenia. Uwzględnianie aspektów globalnych jest niewątpliwie kierunkiem, w którym będzie podążała praktyka realizacji zamówień publicznych w Europie. Nie można ograniczać pozytywnego wpływu stosowania zrównoważonych zamówień tylko krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego. W warunkach zglobalizowanej gospodarki ogromna część produktów powstaje w krajach rozwijających się, gdzie naruszanie praw człowieka i praw pracowniczych jest ogromnym problemem. Dlatego stosowanie zrównoważonych zamówień publicznych powinno poprawiać warunki życia i pracy ludzi na całym świecie.