Certyfikacja ma za zadanie wskazywanie i wspieranie tych produktów oraz usług, które powstały zgodnie z określonymi standardami środowiskowymi i/lub społecznymi. Służy ona przede wszystkim konsumentom, którzy chcą dowiedzieć się, skąd pochodzą oraz w jaki sposób zostały wyprodukowane towary, które kupują. Odnosi się natomiast przede wszystkim do producentów, którzy zdecydowali się podporządkować pewnym regułom dotyczącym pozyskiwania surowców, przetwórstwa, pakowania, transportu czy dystrybucji.
Istnieją różne typy certyfikacji gospodarki leśnej, jednak wszystkie mają co najmniej trzy cechy wspólne:
- Określenie standardów zarządzania (kryteriów i ich wskaźników), które muszą zostać spełnione w ramach prowadzonej gospodarki leśnej.
- Ustanowienie procesu weryfikacji, czy dane standardy są należycie przestrzegane i w jakim stopniu.
- Poddanie się mechanizmowi akredytacji, zapewniającemu, że podmiot, który przyznaje certyfikat, jest kompetentny, godny zaufania oraz ma nad sobą jednostkę kontrolującą jej pracę („kontrola kontrolera”).
Istnieje również czwarty element certyfikacji, związany z jej celami komercyjnymi. Jest nim etykietowanie produktu, które pozwala stwwierdzić, czy dany produkt faktycznie powstał zgodnie ze standardami certyfikatu. To ważny element, gdyż etykieta produktu ma duży wpływ na to, czy zostanie on wybrany przez konsumenta oraz czy sprzedaż przyniesie zyski producentom posiadającym certyfikat.
Istnieją zasadniczo trzy typy certyfikacji. Dotyczą one:
• pozyskiwania surowca;
• procesu przetwarzania surowców i produkcji końcowego towaru;
• dystrybucji surowców lub gotowych produktów.
Pierwszy typ certyfikacji koncentruje się na sposobie pozyskiwania surowca (np. jego uprawie) i w przypadku produktów przemysłu drzewnego i papierniczego gwarantuje, iż pochodzą one z lasów zarządzanych według określonych standardów środowiskowych i/lub społecznych.
Drugi skupia się na całym procesie produkcji lub na niektórych etapach pośrednich, które prowadzą od surowca (np. drewno) do końcowego produktu, nabywanego przez konsumenta (np. papier czy meble). Certyfikaty te odnoszą się do wpływu procesów przetwarzania i produkcji na środowisko i/lub zdrowie ludzi.
Trzeci typ certyfikacji koncentruje się głównie na zapewnieniu równych i sprawiedliwych warunków handlowych pomiędzy producentami surowców lub gotowych produktów a ich nabywcami.
Poniżej przedstawiamy przegląd wybranych standardów i certyfikatów dla produktów pochodzenia leśnego, zwłaszcza dla drewna i papieru:*
Zapoznając się z powyższym zestawieniem certyfikatów warto zdać sobie sprawę, że jak dotąd nie powstał dla żadnego rodzaju produktu (w tym produktów wytworzonych z surowców leśnych) certyfikat idealny i obejmujący wszystkie aspekty środowiskowe i społeczne w całym łańcuchu produkcji. Teoretycznie, skontrolowanie całego procesu jest możliwe. W rzeczywistości jednak utrzymanie wiarygodnego systemu kontroli i weryfikacji w przypadku produktów złożonych, których poszczególne elementy powstają w różnych częściach świata i pochodzą np. z różnych branż, byłoby niezwykle trudne i kosztowne.
Do certyfikatów nie należy podchodzić bezkrytycznie – z wielu powodów. Na pierwszy rzut oka niektóre z nich są do siebie podobne (np. FSC i PEFC), jednak w praktyce mogą się bardzo różnić. W obu wymienionych przypadkach kryteria certyfikatu wymagają udziału społeczności lokalnych w decydowaniu o charakterze gospodarki leśnej. Za takim stwierdzeniem kryją się różne rzeczy: w przypadku PEFC „udział” może oznaczać jedynie konsultację z instytucjami krajowymi lub lokalnymi, w celu uzyskania zezwolenia na prowadzenie działalności; zaś w przypadku FSC konieczne są konsultacje między wszystkimi zainteresowanymi stronami: instytucjami lokalnymi lub krajowymi, organizacjami obywatelskimi, organizacjami ochrony środowiska, uniwersytetami, firmami, których opinie są brane pod uwagę. Różnica pomiędzy tymi dwoma sposobami konsultacji jest drastyczna, nawet jeśli wydaje się, że w obu przypadkach chodzi o współpracę.
Podsumowując, są różne systemy certyfikacji i zanim wyrazi się opinię o danym certyfikacie, należy najpierw odpowiedzieć sobie na pytania:
- Czy kryteria danego certyfikatu określają w sposób jasny cele odpowiedzialnej gospodarki leśnej?
- W jaki sposób ustala się te kryteria i czy bierze się pod uwagę opinie wszystkich zainteresowanych stron?
- Jakie są procedury kontroli i weryfikacji przestrzegania kryteriów?
- Kto dokonuje tej weryfikacji i czy jednostka, która to robi, posiada akredytację niezależnej organizacji, która dodatkowo ją sprawdza?
- Czy proces weryfikacji jest wystarczająco klarowny?
- Czy sposób użycia znaku certyfikacyjnego na produkcie nie wprowadza w błąd konsumentów?
* Niniejszy przegląd różnych systemów certyfikacyjnych ma charakter jedynie poglądowy i nie rości sobie praw do bycia wyczerpującym. Jako źródła informacji przedstawionej analizy służyły w większości strony internetowe poszczególnych organizacji, wkład ekspertów z danej dziedziny, raporty i analizy, a także odpowiedzi na pytania zadane bezpośrednio osobom odpowiedzialnym za dany certyfikat.
