Czy wiesz, że grupą, która w Polsce jest szczególnie narażona na skutki zmian klimatu, są kobiety? W Polsce 40 proc. kobiet  to mieszkanki wsi[1]. I właśnie one są osobami, które najwyraźniej dostrzegają wagę kryzysu klimatycznego[2]. Ale czy podejmują w związku z tym jakieś aktywności? I jakie aktywności są w ogóle warte podjęcia?

 

 

Zdaniem Marii Sikorskiej[3], założycielki i prezeski Stowarzyszenia Liderki Innowacji, wiejskie kobiety są inspirujące, odważne, kreatywne, przedsiębiorcze, stawiające na innowacje, ale też rozważne. „Kobiety tworzą wsie tematyczne, smart villages, prężnie działają w kołach gospodyń. (…) Coraz więcej pań stoi na czele sołectw. To nowoczesne menadżerki wsi” – mówi Sikorska[4]. A na poparcie swoich słów przywołuje badania Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk, z których wynika, że kobiety wiejskie coraz lepiej czują się w innych niż rodzinne rolach i oczekują większej równości.

 

Do podobnych wniosków doprowadziły badania Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN oraz Fundacji Agro Women. Wyszło z nich bowiem, że współczesne polskie rolniczki to kobiety ambitne, dobrze wykształcone oraz aktywne społecznie i politycznie, które biorą udział w protestach rolniczych i są dumne z wykonywanego zawodu. Jak mówi dr hab. Monika Stanny, prof. PAN, dyrektorka Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN: „Rola kobiet w sektorze rolnym jest kluczowa, jednak przez lata pozostawała w cieniu dominującej narracji o rolnictwie jako zawodzie zmaskulinizowanym. Tymczasem, na podstawie różnych danych statystyki publicznej wskazuje się, że w Polsce co trzecia osoba pracująca w sektorze rolniczym jest kobietą, a rolnictwo jest głównym źródłem utrzymania 11 proc. gospodarstw domowych w Polsce[5]. Wszystko to nie oznacza jednak, że sytuacja kobiet na wsi jest już wystarczająco dobra. Dlaczego? I na czym dokładnie polega dziś problem?

 

 

Dane europejskiej Komisji ONZ ds. Wyżywienia i Rolnictwa pokazują, że w procesie pozyskiwania dostępu do szkoleń i wsparcia w produkcji rolnej między rolnikami i rolniczkami nadal są spore nierówności. Marginalizowanie i niedocenianie roli kobiet oraz wykluczanie ich z podejmowania istotnych decyzji nie przeszło jeszcze do historii. Krótko mówiąc – równości na wsi (choć oczywiście nie tylko tu) wciąż brak.

 

Choć kobiety stanowią 1/3 osób pracujących w sektorze rolniczym, to nadal jest zdominowany przez mężczyzn. Na polskich wsiach nadal przeważają tradycyjne role płciowe, które mogą ograniczać kobietom możliwość samodzielnego decydowania o swoim życiu zawodowym i prywatnym.

Widać to m.in. w przeważającej liczbie sołtysów – mężczyzn jest w tej roli około 80-85% - oraz w braku równowagi w dziedziczeniu ziemi. Trudno o dokładne dane, ale mówi się, że nadal większość rodzin decyduje się na przekazywanie gruntów synom.

 

Kobiety na wsiach często pracują w rodzinnych gospodarstwach rolniczych, w których ich praca jest nieodpłatna. Nie traktuje się jej jako źródło indywidualnego zarobku, a jako wsparcie rodzinnego przedsiębiorstwa. Tymczasem brak równości kobiet jest nieopłacalny dla nas wszystkich. Jak to możliwe?

 

Jak wynika z wyliczeń członków wspomnianej już europejskiej Komisji ONZ ds. Wyżywienia i Rolnictwa, gdyby zaplecze[6], jakie posiadają kobiety zrównać z zapleczem mężczyzn, uzyskiwane przez nie efekty pracy zwiększyłyby się nawet o 30 proc., a 100-150 milionów ludzi na świecie mogłoby dzięki temu przestać cierpieć głód. Pamiętajmy też, że to właśnie kobiety na wsi są tymi, które dostrzegają wagę zmian klimatu.

 

 

Jak wynika z raportu „Kobiety. Wieś. Klimat i środowisko”, kobiety żyjące na wsi wyraźnie widzą związek między ochroną środowiska i klimatu a ogólną sytuacją i problemami wsi. Za szczególnie istotne uznają w tym kontekście postawy konsumentów, którzy w swoich decyzjach zakupowych kierują się gównie ceną i wyglądem produktów. Problemem jest ich zdaniem także dostępność funduszy na wprowadzanie rozwiązań przyjaznych dla środowiska oraz zmiany zachodzące w rolnictwie, które skutkują między innymi zmniejszeniem się liczby małych gospodarstw i słabą pozycją rolników na rynku.

 

Jeśli chodzi o klimat, mieszkające na wsi kobiety martwi zwłaszcza zanieczyszczenie środowiska, ekstremalne zjawiska pogodowe i zmniejszająca się liczba pszczół oraz innych zapylaczy. Jednocześnie jednak większość kobiet nie wydaje się przekonana o negatywnym wpływie obecnego modelu rolnictwa na środowisko. Jak również wynika ze wspomnianego raportu, problem ten częściej dostrzegają kobiety po trzydziestym piątym roku życia niż młodsze, co może wynikać z ich większego doświadczenia i obserwacji zmian, jakie zachodziły w rolnictwie przez ostatnie dekady.

 

„Poparcie dla zmian przyjaznych dla środowiska i klimatu w największym stopniu determinuje wyksztalcenie i sytuacja ekonomiczna kobiet. Osoby z niższym wyksztalceniem i najniższymi dochodami są zarazem najbardziej niechętne wprowadzaniu prośrodowiskowych i proklimatycznych zmian” – czytamy w publikacji. Wobec jakich kierunków zmian mieszkanki wsi są najbardziej sceptyczne? Przede wszystkim wobec zmiany diety, ograniczania spożycia mięsa oraz dekarbonizacji gospodarki. Szczególny sceptycyzm widoczny jest wśród zwolenniczek partii prawicowo-konserwatywnych.

 

 

Podobnie jak ogół Polaków, pośród różnych możliwości działania na rzecz i środowiska, mieszkanki wsi deklarują segregowanie odpadów i ograniczanie używania produktów jednorazowego użytku. Ponadto, około 30% deklaruje korzystanie z odnawialnych źródeł energii, a 18% wskazuje na prowadzenie firmy lub gospodarstwa ukierunkowanego na ekologię lub ochron klimatu[7].

 

Niestety, społeczną aktywność na rzecz środowiska deklaruje jedynie 7% mieszkanek wsi. W dodatku najczęściej wiąże się ona z dorywczym udziałem w jakiejś lokalnej akcji, np. sprzątaniem okolicy[8]. Dlaczego nawet deklaratywnie odsetek ten jest tak niski?

 

Jak podsumowują autorzy raportu, wciąż brakuje lokalnych inicjatyw, w których kobiety mogłyby brać udział. Samym kobietom brakuje także czasu, wiedzy, funduszy i transportu. Niestety, część kobiet nie wierzy w swój wpływ na stan klimatu, a około 40% mieszkanek nie widzi potrzeby, by włączać się w takie działania[9]. Jest jednak także dobra wiadomość - 55% deklaruje gotowość włączenia się, gdyby takie inicjatywy pojawiły się w ich okolicy.

 

 

Jednym z działań, jakie mogą zostać podjęte w związku ze zmianami klimatu i sytuacją rolniczek jest promocja agroekologii. Dlaczego? Ponieważ agroekologia jest kompleksowym podejściem łączącym w sobie produkcję żywności, dbałość o środowisko i dobrostan społeczności.

 

Jak zostało już wspomniane, jednym ze współczesnych problemów, z którymi muszą mierzyć się rolniczki, jest utrudniony dostęp do ziemi, która jest coraz droższa i skupiona w rękach mężczyzn lub korporacji. Tymczasem wśród zasad agroekologii znajduje się nie tylko zastosowanie ekologicznych metod rolnictwa, ochrona praw mieszkańców do sprawiedliwego gospodarowania ziemią i zasobami oraz wspieranie wymiany wiedzy w sposób horyzontalny i międzypokoleniowy, ale również - szczególna uważność na grupy narażone na wykluczenie, w tym kobiety.

 

„By być liderkami zmiany, kobiety potrzebują odpowiedniego wzmocnienia, poczucia wpływu i równouprawnienia. Silny głos kobiet to silne i odporne społeczności” – czytamy na stronie Fundacji AgroPermaLab, realizatora projektu „Kobiety i Agroekologia. Wzmacnianie rzecznictwa wokół agroekologii i inicjatyw prowadzonych przez kobiety na wsi”. Działając w duchu agroekologii fundacja stawia sobie za cel m.in. przywrócenie zrównoważonego modelu rolnictwa, wspieranie bioróżnorodności oraz poprawę sytuacji rolniczek.

 

W ostatnim etapie wspomnianego projektu powstały materiały promujące idee agroekologii i przybliżające społeczeństwu sytuację rolniczek i kobiet na wsi, w tym broszura informacyjna[10]. Jak możemy w niej przeczytać: „agroekologia proponuje plan działania, który pozwoli nam wspólnie stawić czoła współczesnym wyzwaniom, z jakimi mierzy się globalny system żywności. Każde indywidualne działanie i nasze codzienne wybory mają znaczenie dla promocji agroekologii!”. W broszurze znajdziemy także kilka postulatów, w tym wsparcia dla mniejszych gospodarstw rodzinnych i prowadzonych przez kobiety, wzmacniania głosu i pozycji rolniczek - oraz  promocji lokalnego rolnictwa - m.in przez tworzenie prawa wspierającego rolniczki i rolników,.

 

 

 

---