Mieszkańcy I mieszkanki obu miast nie tylko zidentyfikowali/ły lokalne potrzeby w zakresie zrównoważonego systemu żywnościowego, ale także wypracowali/ły konkretne pomysły na projekty, które będą wdrażane w kolejnych miesiącach.
Grodzisk Mazowiecki: między potencjałem a wyzwaniami urbanizacji
Podczas warsztatów w Grodzisku Mazowieckim uczestnicy/czki wskazali/ły istotne zasoby naturalne i społeczne swojego regionu. Oligoceńskie wody, żyzne gleby oraz obecność lokalnych producentów i przetwórców żywności stanowią solidne fundamenty dla rozwoju zrównoważonego systemu żywnościowego. Miasto może również wykorzystać swoje strategiczne położenie — centralną lokalizację w Polsce i bliskość Warszawy — jako atut w budowaniu większego rynku zbytu dla lokalnych produktów. Szczególnie cenne okazały się lokalne zasoby społeczne: działające targowisko miejskie, technikum gastronomiczne oraz koła gospodyń wiejskich. Te same elementy, które stanowią o sile społeczności, mogą stać się fundamentem przyszłych inicjatyw żywnościowych.
Jednak bliskość stolicy niesie ze sobą również wyzwania. Dostrzeżono rosnące problemy z zanieczyszczeniem powietrza, intensywną urbanizację oraz odrolnienie terenów pod deweloperski rozwój. Planowany Centralny Port Komunikacyjny budzi obawy związane z wpływem na bezpieczeństwo lokalnego rolnictwa.
Nie mniej istotne są bariery społeczne - niska świadomość, łatwy dostęp do gotowców oraz brak systematycznej edukacji w zakresie zdrowego żywienia. W kontekście zamówień publicznych problemem pozostają często zmieniający się dostawcy cateringowi w szkołach oraz słabo dopracowane umowy, które nie gwarantują wysokiej jakości posiłków.
Mikołów: małe miasto z wielkimi możliwościami
Warsztaty w Mikołowie pokazały, jak lokalna społeczność potrafi wykorzystać swój kameralny charakter jako przewagę. Małe miasto oferuje możliwość budowania silniejszych sieci współpracy między mieszkańcami, a obecność lokalnych wytwórców i dobrej jakości gruntów rolnych stanowi solidną bazę rozwoju.
Wyjątkowo cennym zasobem okazała się lokalna aktywność społeczna – zaangażowani mieszkańcy i wyszkolona kadra oraz funkcjonujące już inicjatywy takie jak ekotarg, eko bazarek czy jadłodzielnia. Wsparcie instytucji samorządowych dodatkowo wzmacnia potencjał realizacji ambitnych projektów. Jednak i tutaj nie brakuje wyzwań. Mieszkańcy i mieszkanki Mikołowa zmagają się z ograniczonym dostępem do ogólnopolskich inicjatyw przeciwdziałających marnowaniu żywności, skomplikowanym prawem przetargowym oraz – podobnie jak w Grodzisku – niską świadomością społeczną w zakresie zdrowego żywienia i edukacji klimatycznej.
Konkretne projekty, realne zmiany
Owocem warsztatów stały się konkretne pomysły na lokalne inicjatywy, które otrzymają wsparcie finansowe do 10 tysięcy złotych każdy. Wszystkie wypracowane projekty koncentrują się na trzech kluczowych obszarach tematycznych: samozaopatrzeniu w żywność, wdrażaniu zrównoważonych zamówień publicznych oraz ograniczaniu marnowania żywności.
W Grodzisku Mazowieckim priorytetem stało się stworzenie praktycznej „encyklopedii” zamówień publicznych na żywność wysokiej jakości, opracowanej we współpracy ze specjalistami i producentami. Projekt ma poprawić jakość żywności w placówkach oświatowych i budować świadomość dotyczącą zdrowego żywienia w społeczności szkolnej.
Drugim wyborem był ogródek ziołowy w szkole gastronomicznej - inicjatywa łącząca edukację z praktycznym zastosowaniem. Uczniowie będą uprawiać zioła, które następnie wykorzystają podczas zajęć kulinarnych, zamykając tym samym lokalny cykl produkcji i konsumpcji.
Mieszkańcy Mikołowa postawili na trzy komplementarne projekty. Pierwszy to stworzenie szkolnego ogrodu i kompostu, mającego na celu edukację dzieci o pochodzeniu żywności i budowanie szacunku do przyrody. Drugi projekt przewiduje utworzenie lodówek i jadłodzielni w szkołach, co pozwoli na lepsze zagospodarowanie pozostałości z obiadów szkolnych. Trzeci to lokalna wersja aplikacji “Too Good To Go”, która pomoże w wykorzystaniu produktów z krótkim terminem ważności w lokalnych sklepach i punktach gastronomicznych.
Początek długofalowej zmiany
Warsztaty w obu miastach pokazały, że lokalne społeczności są gotowe na działanie, potrzebują jednak wsparcia w postaci wiedzy, narzędzi i finansowania. Zidentyfikowane projekty to dopiero początek procesu budowania bardziej zrównoważonych, lokalnych systemów żywnościowych.
Kluczowym wnioskiem z obu spotkań jest potrzeba systematycznej edukacji - zarówno dzieci, jak i dorosłych - w zakresie zdrowego żywienia, pochodzenia żywności oraz wpływu naszych wyborów konsumenckich na środowisko. Równie istotne okazało się wzmocnienie współpracy między różnymi podmiotami: samorządami, producentami, placówkami edukacyjnymi i mieszkańcami.
Projekty wypracowane podczas warsztatów będą realizowane w kolejnych miesiącach, a ich efekty staną się inspiracją dla innych polskich gmin. To praktyczny dowód na to, że globalne wyzwania związane ze zrównoważonym żywieniem można skutecznie rozwiązywać na poziomie lokalnym, angażując mieszkańców w tworzenie pozytywnych zmian w swoich społecznościach.
Następne kroki. Od pomysłu do realizacji
Inicjatywa „Turn the Tables", współfinansowana przez Unię Europejską, pokazuje, jak międzynarodowe wsparcie może wzmacniać lokalne działania. Szczególny potencjał tego projektu ujawnia się w budowaniu współpracy między władzami lokalnymi, instytucjami publicznymi a mieszkańcami. To właśnie zaangażowanie tych trzech grup – urzędników, ekspertów i społeczności lokalnych – jest kluczowe dla wdrażania realnych i trwałych zmian.
Równolegle projekt tworzy przestrzeń do wymiany doświadczeń i dobrych praktyk pomiędzy europejskimi społecznościami. Międzynarodowa współpraca pozwala spojrzeć na lokalne wyzwania z szerszej perspektywy oraz czerpać z wiedzy i rozwiązań wypracowanych w innych krajach. Dzięki temu możliwe jest nie tylko unikanie powielania błędów, ale też wzmacnianie efektów działań poprzez inspiracje płynące z różnych kontekstów kulturowych i społecznych.
Po zakończeniu warsztatów rozpoczyna się kluczowa faza realizacji wypracowanych koncepcji. Fundacja Kupuj Odpowiedzialnie wraz z samorządami będzie wspierać rozwój każdego z projektów, zapewniając nie tylko finansowanie, ale także merytoryczne doradztwo i możliwość wymiany doświadczeń z innymi europejskimi partnerami projektu.
W ramach dalszych działań planowane są także spotkania dialogowe z ekspertami krajowymi i zagranicznymi, realizacja badań dotyczących zrównoważonego systemu żywienia oraz mapowanie dobrych praktyk z krajów partnerskich. Te działania mają wzmocnić lokalne inicjatywy poprzez dostęp do sprawdzonych rozwiązań i najnowszej wiedzy w zakresie zrównoważonych systemów żywnościowych.
Mieszkańcy obu miast, którzy nie wzięli udziału w warsztatach, ale są zainteresowani włączeniem się w lokalne inicjatywy żywnościowe, mogą nadal zgłaszać chęć zaangażowania. Każdy projekt zostanie bowiem wdrażany z szerokim udziałem społeczności, a jego powodzenie zależy od zaangażowania mieszkańców.
