Spółdzielnia Ushirika to otwarty, społeczno-artystyczny projekt, którego sposób działania wywodzi się z tradycji plemiennych, ale także nawiązuje do polskich ruchów spółdzielczych. Podstawę funkcjonowania spółdzielni stanowi praca kolektywna, dzięki której jej członkowie wymieniają się doświadczeniami, umiejętnościami oraz rozwijają własną kreatywność.
Ushirika w języku suahili oznacza ugrupowanie, kolaborację, społeczność, grupę interesów, kooperatywę, spółdzielnię, organizację, społeczeństwo, współpracę. Pełna nazwa jest powtórzeniem tego znaczenia w trzech językach: angielskim, polskim i suahili. Cooperative Spółdzielnia Ushirika to otwarty, społeczno-artystyczny projekt powstały i inspirowany ruchami spółdzielczymi połowy XX wieku. Cooperative Spółdzielnia Ushirika rozpoczęła swoją działalność 23 stycznia 2017 roku w slumsie Mathare w Nairobi w Kenii.
Podstawę funkcjonowania spółdzielni stanowi praca kolektywna, dzięki której jej członkowie wymieniają się doświadczeniami, umiejętnościami oraz rozwijają własną kreatywność. W odróżnieniu od funkcjonowania typowej manufaktury, praca w spółdzielni nie polega na biernym odtwarzaniu gotowych projektów. Jej członkowie aktywnie wpływają na ostateczny kształt wytwarzanych przez siebie produktów – każdy z nich jest inny i niepowtarzalny.
Codziennej pracy towarzyszą rozmowy oraz wspólne przyrządzanie i spożywanie posiłków, umacniające pracownicze i koleżeńskie więzi. Spółdzielnia zapewnia bezpieczne warunki pracy. Jej członkowie mają zapewnione ubezpieczenie zdrowotne. Kobiety mogą przychodzić do pracy z dziećmi i pracują od poniedziałku do piątku, w godzinach 9-16 z przerwą na lunch.
Spółdzielnia korzysta z lokalnych materiałów, tym samym wspierając miejscową ekonomię. Recyklingowi poddawane są zużyte opony oraz torebki foliowe i torby po ryżu. Do zamykania plecaków stosują system szlufek zrobionych z dętki. Powszechnie znaną w Mathare techniką jest szydełkowanie z pociętych na paski plastikowych torebek, z których tkają portmonetki i niewielkie torebki. Ponadto korzystają wyłącznie z lokalnych materiałów, w tym kitenge – wzorzystych afrykańskich tkanin.
Celem doraźnym działalności spółdzielni jest pomoc pracującym w niej kobietom. Nie jest to jednak jedyny cel założycieli, pragnących rozwoju, który w przyszłości pomoże kolejnym osobom, a w dalszej perspektywie, całej społeczności, poprzez polepszenie ich warunków życia. Jedna trzecia zysków ze sprzedaży jest przeznaczana na pensje dla członków spółdzielni oraz jej funkcjonowanie, tj. opłatę czynszu, materiałów, igieł, nici, naprawę maszyn do szycia oraz zakup produktów spożywczych na posiłki dla członków spółdzielni oraz wynagrodzenie dla nauczyciela. Ushirika wspiera także fundusz stypendialny Fundacji Razem Pamoja, pomagającej najlepszym uczniom ze slumsu Mathare w kenijskich liceach. Dla zobrazowania skali: sprzedaż jednej pary butów zapewnia dziecku ze slumsu Mathare miesiąc nauki.
Jak doszło do założenia spółdzielni?
Alicja Wysocka, polska artystka, pierwszy raz pojechała do Kenii w 2015 roku na zaproszenie fundacji Razem Pamoja. Wyruszyła z zamiarem stworzenia dokumentacji fotograficznej i zaprojektowania rzeczy, których sprzedaż zasiliłaby fundusz stypendialny fundacji. Miała stworzyć nową formę „cegiełki” - obiektu, przedmiotu użytkowego, dzieła sztuki, zysk ze sprzedaży którego, miał być przeznaczony na sfinansowanie stypendiów. Zainspirowała ją kilkudniowa podróż po zachodniej Kenii, podczas której odwiedziła aktualnych stypendystów fundacji. Po upływie roku postanowiła założyć w Mathare spółdzielnię i w styczniu 2017 roku przystąpiła do realizacji tego planu. Nawiązała współpracę z miejscowymi szewcami oraz przystąpiła do rekrutacji chętnych do pracy, bez określania płci. Zgłosiły się same kobiety. Zamierzała nauczyć te kobiety umiejętności, których już nikt nigdy im nie zabierze.
Kobiety z Mathare są całkowicie zależne od mężów lub samotnie wychowują dzieci. Znalezienie pracy gwarantuje im poprawę warunków życia i daje nadzieję na zyskanie niezależności. Choć ostrzegano ją, że codziennie zjawiać się będą nowe osoby zwabione perspektywą darmowego lunchu, 80% kobiet, które pojawiły się na pierwszym spotkaniu, do dziś pracuje w Ushirice.
Początkowo Ushirika funkcjonowała bardziej jako warsztaty, podczas których kobiety uczyły się różnych rękodzielniczych technik, szycia, robienia na drutach, szydełku czy tkania pasków do sandałów z torebek plastikowych. Podczas spotkań warsztatowych członkinie nauczyły się obsługiwać manualne oraz elektryczne maszyny do szycia. Pierwsze obiekty wykonane w Ushirice nie są idealne, ale taki jest ich urok – stanowią one zapis historii doskonalenia umiejętności w zakresie szycia.
Spółdzielnia dysponuje 9 maszynami do szycia – 6 z napędem nożnym i 3 elektrycznymi, gdyż w slumsie często brakuje prądu. Wszystkie osoby zaangażowane w projekt wykonały już 160 par butów, 140 toreb i 450 plecaków. Te wytwory można zakupić w dwóch krajach – Polsce i Kenii.
W Krakowie przy ulicy Józefińskiej 9 działa sklep stacjonarny PamojaGoods, a Ushirika przyjmuje zamówienia przez sklep online www.ushirika.pl. Mailowo można składać zamówienia indywidualne na wybrane produkty (orders@ushirika.pl).
Kupując wyroby spółdzielni, każdy może zapewnić miejsca pracy osobom wykluczonym przez system ekonomiczny i przyczynić się do sprawiedliwej redystrybucji dóbr, by choć trochę wyrównać szanse tych ludzi na godne życie.
Sklep stacjonarny Pamoja Goods, w którym można nabyć produkty Ushirika (Kraków, ul. Józefińska 9):
