Bisfenol A. Wróg ukryty w butelce
Wtorek, 06.02.2018. Katarzyna Salus
Bisfenol A. Wróg ukryty w butelce
W połowie stycznia 2018 r. ECHA zaktualizowała listę substancji mogących mieć poważny wpływ na zdrowie ludzkie lub/i środowisko. Na liście uaktualnione zostało zagrożenie związane z ekspozycją na działanie bisfenolu A, związku chemicznego wykorzystywanego do produkcji tworzyw sztucznych. Uznano, że bisfenol nie tylko wywołuje zaburzenia układu rozrodczego, ale także wpływa negatywnie na funkcjonowanie naszej gospodarki hormonalnej.
Bisfenol A – co to jest?
 
Bisfenol A (BPA – dian; 2,2-bis(4-hydroksy-fenylo)propan) to związek organiczny z grupy fenoli, bardzo często stosowany przy produkcji artykułów z tworzyw sztucznych, głównie poliwęglanowych. Ceniony w przemyśle, sprawia, że wyroby, które wyprodukowano z zastosowaniem BPA są przejrzyste, lekkie, giętkie, o gładkiej teksturze i odporne na uszkodzenia. Zastosowanie bisfenolu może również zmieniać zapach produktów. Związek słabo rozpuszcza się w wodzie, ale dużo łatwiej w tłuszczach. Ma sporo zalet, istnieje jednak coraz więcej badań, które potwierdzają jego negatywny wpływ na zdrowie. W związku z niepokojącymi doniesieniami, kolejne kraje wprowadzają zakazy bądź ograniczenia dotyczące wykorzystania tego związku. W Unii Europejskiej wprowadzono w 2011 r. zakaz stosowania BPA przy produkcji butelek dla niemowląt i dzieci.
 
Wpływ na zdrowie
 
Bisfenol A jest jednym z ksenoestrogenów, czyli związków chemicznych, które wykazują zdolność interakcji z układem hormonalnym. BPA swoją budową przypomina estrogen – żeński hormon i, łącząc się z receptorami estrogenu, może zaburzać funkcjonowanie organizmu i gospodarki hormonalnej. Badania potwierdzają, że BPA jest substancją, która działa szkodliwie na układ rozrodczy, ma wpływ na zaburzenia płodności, może wywoływać przedwczesne pokwitanie, drażnić drogi oddechowe, a nawet uszkadzać oczy i wywoływać reakcje alergiczne. Może również powodować otyłość, częste poronienia, problemy z tarczycą czy zwiększać ryzyko zachorowania na raka piersi i prostaty. Szczególnie narażone są dzieci!
 
Czy istnieje bezpieczna dawka?
 
W dyskusji na temat szkodliwości bisfenolu A, ciągły problem wywołuje kwestia dawki, która jest bezpieczna dla naszych organizmów. I pomimo wielu badań, rozbieżności wśród naukowców są tu spore. Według Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) ekspozycja na niewielkie dawki BPA nie jest niebezpieczna. Jednakże przed 2015 rokiem z raportów EFSA wynikało, że TDI (dzienna tolerowana dawka) dla bisfenolu A wynosi 50 µg/kg masy ciała, a w 2015 roku, po kolejnych wnikliwych analizach, zmieniono wartość tej dawki na 4 µg/kg masy ciała. Jednak jak sugerują liczne badania (m.in. przeprowadzone w USA i Kanadzie), już ekspozycja rzędu 0,025 µg/kg masy ciała powoduje trwałe zmiany w narządach płciowych u rozwijającego się płodu i zmiany w tkance piersiowej u myszy. Naukowcy tłumaczą to faktem, że ludzie (tak jak i wszystkie pozostałe zwierzęta) rozwinęli na drodze ewolucji wrażliwość nawet na najmniejsze ilości hormonów (i tym samym chemikaliów imitujących ich działanie). Po prostu różne dawki – wywołują różne reakcje i stymulują, w zależności od stężenia, różne geny. I jeśli mamy do czynienia z wysokimi dawkami – substancje te są bardzo toksyczne i mogą powodować silne zatrucie, zaś przy niskich dawkach, wywołują długotrwałe zaburzenia i choroby, które mogą uaktywnić się dopiero po wielu latach od narażenia. Konsekwencje faktu, iż tak niskie dawki BPA powodują tak istotne negatywne skutki hormonalne, są bardzo poważne i według wielu badaczy sugerują, że tak naprawdę nie da się ustalić bezpiecznego poziomu ekspozycji naszych organizmów na BPA.
 
Jakie produkty mogą zawierać bisfenol A?
 
Związki BPA są wykorzystywane powszechnie przy produkcji przedmiotów codziennego użytku, co sprawia, że praktycznie na każdym kroku możemy mieć z nimi styczność. Najwięcej bisfenolu jest w powłoce wewnętrznej metalowych puszek do przechowywania żywności (mają zapobiegać jej kontaktowi z metalem), w plastikowych butelkach i pojemnikach, płytach CD i DVDelektronice. BPA znajduje się również na powierzchni papieru wykorzystywanego do drukarek termicznych (stosuje się je np. do drukowania paragonów, w związku z czym zauważono podwyższone stężenie tej substancji w organizmach kasjerek i kasjerów). Bisfenol można znaleźć także w dezodorantach, perfumach i szamponach, w lekach, zabawkachplastikowych naczyniach.
 
Jak sprawdzić, czy w naszej butelce jest bisfenol A?
 
Obecnie na polskim rynku możemy spotkać się z produktami, które oznaczone są informacją „BPA FREE”. Aby mieć pewność, że kupujemy artykuł pozbawiony bisfenolu, można również sprawdzić oznaczenie na ulotce, dnie butelki czy opakowaniu.
 
Poniżej oznaczenia recyklingu, które możecie znaleźć na produktach i opakowaniach plastikowych:
1 PET/PETE - Politereftalan etylenu.
Butelki na napoje, wodę, soki, słoiki do masła orzechowego, butelki na olej spożywczy, tacki do piekarnika i kuchenki mikrofalowej, tacki na jedzenie, opakowania na detergenty i kosmetyki. Stosowany także w tkaninach, dywanach, listwach podłogowych i sufitowych.
[Relatywnie bezpieczna odmiana plastiku. Nie zawiera BPA, ale przy produkcji PET jako katalizatora wykorzystuje się rakotwórczy pierwiastek antymon, nad którym trwają badania czy może migrować z opakowania do napojów i żywności. Przeznaczony do jednorazowego użytku]
 
2 HDPE - Polietylen wysokiej gęstości.
Dzbanki na mleko, sok i wodę, butelki na detergenty i kosmetyki, plastikowe torby, kubeczki na jogurty, foliowe torebki w pudełkach z płatkami śniadaniowymi. Stosowany także w rurach, wytryskach, izolacji przewodów elektrycznych.
[Bezpieczna odmiana plastiku. Nie zawiera BPA. Odpowiedni do pojemników na żywność]
 
3 PVC - Polichlorek winylu.
Butelki na wodę i olej, butelki na detergenty, kosmetyki oraz płyny do płukania ust, opakowania na wynos, folia plastikowa. Stosowany także w wykładzinach i panelach podłogowych, rurach, strzykawkach, zabawkach.
[Unikać! Może zawierać i wydzielać całą gamę związków chemicznych, w tym BPA, ołów, ftalany, dioksyny, rtęć i kadm. Powiązany z czynnikami rakotwórczymi, zaburzającymi działanie hormonów i wywołującymi inne dolegliwości]
 
4 LDPE - Polietylen niskiej gęstości.
Torby na zakupy, pokrywki na pojemniki, folia plastikowa, worki na śmieci, pojemniki do przechowywania jedzenia, wewnętrzna powłoka w kartonach na mleko, plastikowe kubki do napojów, opakowania mrożonek, plastikowe butelki. Stosowany także we wtryskarkach, izolacjach przewodów elektrycznych.
[Bezpieczna odmiana plastiku. Nie zawiera BPA. Odpowiedni do pojemników na żywność]
 
5 PP - Polipropylen.
Pojemniki na margarynę, jogurty, syropy i inne produkty spożywcze, pojemniki do jedzenia kupowanego na wynos, słomki do picia, pojemniki z matowego plastiku, nakrętki na butelki, buteleczki na lekarstwa. Stosowany także we włóknach syntetycznych, urządzeniach mechanicznych, częściach samochodowych i wykładzinach podłogowych.
[Bezpieczna odmiana plastiku. Nie zawiera BPA. Odpowiedni do pojemników na żywność]
 
6 PS - Polistyren.
Jednorazowe kubki, talerze, miski i sztućce, pojemniki do jedzenia na wynos, pojemniki na jogurty, tacki do mięsa, pojemniki na jajka, pojemniki na żywność wykonane z plastikowej pianki. Stosowany także w piance do pakowania, buteleczkach na leki, zabawkach, pudełkach do płyt CD/DVD, osłonach do urządzeń elektronicznych, materiałach izolacyjnych, wieszakach na ubrania i materiałach medycznych.
[Unikać! Może wydzielać styren, toksynę atakującą mózg i układ nerwowy, której szkodliwy wpływ na czerwone krwinki, wątrobę, nerki i żołądek potwierdzono w badaniach na zwierzętach. Styren pojawia się również w wydychanym dymie papierosowym, spalinach samochodowych, wodzie pitnej i oparach z materiałów budowlanych]  
 
7 PC i inne - Poliwęglany i inne.
Ta grupa plastików jest często określana jako „inne”, ale są wśród nich poliwęglany i innego typu żywice.
Duże baniaki na wodę, dzbanki do mleka, butelki dla niemowląt, kubki z dziubkiem dla dzieci, butelki na wodę wielokrotnego użytku, butelki na sok z owoców cytrusowych, powłoki ochronne w puszkach, torby/rękawy do pieczenia w piekarniku. Stosowany także w najróżniejszych opakowaniach (w tym opakowaniach fabrycznych), wypełniaczach dentystycznych na bazie żywic, puszkach do napojów, artykułach optycznych, płytach CD/DVD, deskach do snowboardu i częściach samochodowych.
[Unikać! Plastik poliwęglanowy wytwarza się przy użyciu bisfenolu A i związek ten może wydzielać się z produktu, zwłaszcza pod wpływem wysokiej temperatury. BPA to środek powodujący zaburzenia hormonalne, otyłość, częste poronienia, obniżenie liczby plemników. Ma także związek z powstawaniem raka piersi i prostaty]
 
Jak chronić się przed BPA?
  • Dokładnie sprawdzaj oznaczenia. Wybieraj opakowania i produkty „BPA FREE”.
  • Kupuj i przechowuj żywność wyłącznie w plastikowych opakowaniach i pojemnikach oznaczonych cyfrą 4,5, 1 i 2. Pomocna może być rymowanka, którą warto zapamiętać: „4, 5, 1 i 2; cała reszta jest dla mnie zła”.
  • Nie podgrzewaj jedzenia w plastikowych opakowaniach i na plastikowych tackach.
  • Unikaj przechowywania żywności tłustej i kwaśnej w plastikowych pojemnikach.
  • Ogranicz spożywanie żywności z puszki. Jeśli już to robisz, pamiętaj, by po otwarciu puszki jak najszybciej wyjąć z niej zawartość i przełożyć np. do szklanej miski albo słoika. Nie kupuj i nie pij napojów w aluminiowych puszkach.
  • Często myj ręce, zwłaszcza po przyjściu ze sklepu – bisfenol przenika do naszych organizmów przez skórę, kiedy dotykamy np. paragonów.
Co oznaczają regulacje ECHA?
 
ECHA (Europejska Agencja Chemikaliów) działa na rzecz bezpiecznego stosowania chemikaliów oraz wdraża najnowsze unijne przepisy dotyczące substancji chemicznych. Tzw. lista kandydacka, na której znajduje się  bisfenol A, to lista "substancji wzbudzających szczególnie duże obawy" (SVHC), które stają się kandydatami do ewentualnego umieszczenia na liście substancji podlegających procedurze udzielania zezwoleń. Producenci, dostawcy i importerzy wyrobów zawierających taki związek, mają różne zobowiązania prawne wynikające z włączenia substancji na listę kandydacką. W szczególności każdy dostawca artykułów zawierających związek chemiczny z listy kandydackiej, powyżej stężenia 0,1% (wagowo) musi poinformować o tym konsumentów na ich życzenie.
 
Bibliografia:
Rick Smith, Bruce Lourie "Mordercza gumowa kaczka", Wydawnictwo Sonia Draga, 2010
 
Komentarze