Ministerstwo Środowiska przygotowało ostatnio trzy ustawy:
(1) o zmianie ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (ZSEiE) – już uchwalona
(2) o bateriach i akumulatorach – projekt rządowy przekazany do Sejmu
(3) o gospodarce opakowaniami – projekt przekazany do rozpatrzenia przez KERM

Uwagi ogólne:

System zbiórki i recyklingu odpadów, aby dobrze działał w warunkach polskich, powinien być maksymalnie prosty w swojej strukturze, przy zachowaniu oczywiście wszelkich wymogów dotyczących jego efektywności ekologicznej. Prosty system będzie miał dwie podstawowe zalety:

1. zachęci do uczestnictwa w systemie małe i średnie przedsiębiorstwa, które dzisiaj często unikają wypełniania obowiązków odzysku i recyklingu nie tylko z powodów finansowych, ale również z powodu ogromnego skomplikowania systemu

2. ułatwi kontrolę wykonywania obowiązków przez przedsiębiorców.

Rolą Ministerstwa powinno być zatem dążenie do uproszczenia i ujednolicenia systemu, a także wprowadzenia takich zmian, które ułatwią wykonanie obowiązków – przede wszystkim poprzez zachęcanie przedsiębiorców do przystępowania do Organizacji Odzysku i skuteczne (i jak trzeba restrykcyjne) kontrolowanie poszczególnych ogniw w procesie odzysku oraz recyklingu. Tymczasem analizując projekty ustaw, odnosimy wrażenie, że w ustawach brak jest spójnej wizji systemu odzysku i recyklingu. Każdy z trzech wyżej wymienionych projektów jest inny i oprócz niewątpliwych pozytywów zawiera wiele niespójnych rozwiązań. Ich zaakceptowanie (w tak proponowanym kształcie) przez Rząd i Parlament stwarza realne niebezpieczeństwo pogorszenia efektywności gospodarki odpadami w naszym kraju i ostatecznie pogorszenie się stanu środowiska, również finansowe kary Unii Europejskiej związane np. z niewypełnieniem przez Polskę dyrektyw związanych z gospodarką ZSEiE, bateriami i akumulatorami oraz opakowaniami.

Uwagi szczegółowe:

Rejestr: Do niewątpliwych pozytywów należy (wzorowane na istniejącym rejestrze ZSEiE) wprowadzenie rejestrów wprowadzających i recyklerów baterii, i opakowań (chociaż akurat rejestrowanie wprowadzających opakowania wydaje się mijać z celem – taki rejestr będzie niezwykle obszerny, w końcu również na przykład organizacja ekologiczna wysyłająca swój „produkt” – na przykład jakiś raport – w kopercie, w efekcie go pakuje w opakowanie, a więc jest „pakującym”).

Natomiast uważamy, że istnienie rejestru w oderwaniu od systemu sprawozdawczości (patrz poniżej) spowoduje, że nie wypełni on (rejestr) swojej roli. Postulujemy wykorzystanie opłat rejestrowych (maksymalnie 1000 zł w przypadku baterii i ZSEiE, 600 zł w przypadku opakowań) do stworzenia skomputeryzowanego systemu zbierania danych o uczestnikach systemu łącznie z danymi o ilościach odpadów. Tylko taki system pozwoli na efektywną kontrolę wykonania obowiązków recyklingowych.

Sprawozdawczość: Do niewątpliwych pozytywów należy określenie poziomów zbierania ZSEiE. Spowoduje to eliminację takich nierzetelnych Organizacji Odzysku ZSEiE, które dotychczas zbierały jedynie symboliczne ilości zużytego sprzętu (ZSEiE).

Należy zauważyć, iż obowiązki związane z raportowaniem wprowadzanych ilości produktów i odzyskanych/poddanych recyklingowi odpadów są bardzo różnie zapisane w każdej z trzech ww ustaw, a ponadto rozwiązania te są niespójne. Tak np. sprawozdanie o wprowadzeniu: o ZSEiE trzeba sporządzać dwukrotnie w ciągu roku (do 30 lipca i do 30 stycznia), o wprowadzonych bateriach raz w roku (do 31 stycznia), a o wprowadzonych produktach w opakowaniach do końca lutego. Wprowadzający baterie musi w sprawozdaniu podać wykaz miejsc zbierania baterii (których może być nawet 150 tysięcy - biorąc pod uwagę ilość sklepów zobowiązanych do zbiórki baterii). Sprawozdania o wykonaniu obowiązku: ZSEiE do 31 marca następnego roku (za dany rok), baterie do 31 stycznia następnego roku, produkty w opakowaniach do końca lutego następnego roku. Obowiązek wniesienia opłaty produktowej – ZSEiE do 31 marca, baterie i produkty w opakowaniach do końca lutego. Postulujemy: Uproszczenie i ujednolicenie sposobu sprawozdawania. Przekazywanie wszystkich sprawozdań bezpośrednio do GIOŚ, który prowadzi rejestr, bez zbędnego – naszym zdaniem – pośrednictwa urzędów marszałkowskich. W celu ułatwienia kontroli - ograniczenie liczby kategorii objętych sprawozdawczością do minimum wymaganego przez EU i przez względy ekologiczne – na przykład raporty dot. ZSEiE mogłyby obejmować 5 kategorii zamiast 10, jak dotąd.

Rola Organizacji Odzysku: trudno sobie wyobrazić sprawne i rzetelne wykonanie obowiązków odzysku bez dobrze zorganizowanych Organizacji Odzysku. Indywidualny przedsiębiorca z reguły nie jest w stanie zorganizować własnego systemu zbiórki, byłoby to zresztą skrajnie nieefektywne ekonomicznie i ekologicznie.

Tymczasem wymienione ustawy są często sprzeczne jeśli chodzi o rolę Organizacji Odzysku. W ustawie opakowaniowej planuje się wzmocnienie statusu Organizacji Odzysku (wzrost wymagań kapitałowych), ale jednocześnie zniesiono ograniczenia w samodzielnym wykonywaniu obowiązku przez przedsiębiorcę. W projekcie ustawy bateryjnej zaproponowano w ogóle znieść instytucję Organizacji Odzysku, praktycznie zmuszając przedsiębiorców do samodzielnego wykonywania obowiązku. Zlikwidowanie Organizacji Odzysku i pełne otwarcie drogi do dowolnego wykonania obowiązku oznacza brak praktycznej możliwości kontroli wykonania obowiązku.

Uważamy, że Ministerstwo Środowiska powinno wprowadzać spójne mechanizmy zachęcające przedsiębiorców do przystępowania do Organizacji Odzysku, a jednocześnie w skuteczny sposób, aby te Organizacje Odzysku kontrolować, poprzez postulowane wyżej scentralizowanie raportowania i systematyczne kontrole, przede wszystkim u recyklerów.

Edukacja ekologiczna: Jeżeli spytamy Polaków, czy opakowania, baterie lub ZSEiE należy poddawać recyklingowi, to oczywiście odpowiedź będzie „tak”. Natomiast bardzo często Polacy nie wiedzą, w jaki sposób oni, konkretnie, mieliby oddać te materiały do recyklingu. Edukacja ekologiczna musi być ściśle powiązana ze zbiórką tych materiałów na poziomie lokalnym. W tym kontekście za pozytywne uważamy nałożenie na Organizacje Odzysku obowiązku prowadzenia edukacji ekologicznej (zdefiniowanej np. w Art. 3 pkt 20 ustawy opakowaniowej) i przeznaczania na nią 5% przychodów (opakowania i ZSEiE).

Natomiast ustawa o bateriach wprowadza "opłatę za wprowadzenie do obrotu baterii i akumulatorów przenośnych" (art. 58, 59, 60) pobieraną od każdej sztuki baterii, odprowadzaną na rachunek Marszałka województwa, w którym znajduje się siedziba tego wprowadzającego, a następnie dzieloną wg kryterium demograficznego na inne województwa, nominalnie z przeznaczeniem na edukację społeczeństwa. Uważamy, że nie jest to efektywna metoda, albowiem:

a) edukacja powinna być ściśle związana z systemem zbiórki - obywatel musi się dowiedzieć, gdzie on, w swoim sąsiedztwie, ma przynieść baterie,

b) obowiązek edukacji musi więc ciążyć na prowadzących zbiórkę, a więc na przemyśle i handlu (którzy oczywiście mogą ją zlecić na przykład organizacjom pozarządowym),

c) w przeciwnym razie obawiamy się, że pieniądze się „rozpłyną” w 16 budżetach i w najlepszym razie uzyskamy 16 niespójnych ze sobą programów edukacyjnych - w dodatku oderwanych od lokalnych realiów,

d) nowy system zakłada pominięcie w redystrybucji środków NFOŚiGW i WFOŚiGW oraz nie przewiduje prowadzenia spójnej kampanii ogólnopolskiej,

e) grozi to także wyłączeniem z procesu edukacji organizacji ekologicznych działających w skali ogólnopolskiej,

f) a więc opłata oznacza wydrenowanie przez Państwo co roku co najmniej 9 mln zł, które mogłyby być wydane bezpośrednio na budowę systemu i edukację w punktach zbiórki.

Budowa systemu zbiórki: W ustawie bateryjnej za pozytywne uznajemy zobowiązanie sklepów sprzedających baterie do prowadzenia zbiórki zużytych baterii. Jest to zgodne z istniejącymi zapisami w ustawach o ZSEiE i opakowaniowej. Uważamy, że to jest korzystny zapis, bo nie da się znacząco zwiększyć zbiórki bez zwiększenia "gęstości" i dostępności punktów zbiórki. Handel uzyska pomoc w zorganizowaniu zbiórki ze strony swoich dostawców, co spowoduje szybki rozwój systemu. Dostępność zbiórki, począwszy od baterii, poprzez zużyte opakowanie i ZSEiE, jest kluczowa dla sprawnego systemu.

Uprzejmie prosimy o rozważenie naszych powyższych uwag i propozycji. Jednocześnie wyrażamy gotowość współpracy z Sejmową Komisją Ochrony Środowiska i Ministerstwem Środowiska przy pracy nad wyżej omawianymi ustawami tak, aby stworzyć w Polsce najlepsze warunki do wdrażania zintegrowanego systemu gospodarki odpadami.

Pozarządowe Organizacje Ekologiczne
Dominik Dobrowolski, Wiceprezes Fundacji „Sprzątanie świata - Polska”
Jacek Bożek, Prezes Klubu Gaja,
Jakub Szumin, Prezes Federacji Zielonych Gaja
Joanna Furmaga, Prezes Polskiej Zielonej Sieci,
Krzysztof Smolnicki, Prezes Dolnośląskiej Fundacji Ekorozwoju
Mira Stanisławska Meysztowicz, Prezes Fundacji Nasza Ziemia
Piotr Rymarowicz, Prezes Towarzystwa Zagospodarowania Odpadów 3R
Radosław Gawlik, Prezes Stowarzyszenia Ekologicznego Eko-Unia