Propozycja legislacji wpisuje się w sformułowaną niedawno „Agendę na rzecz zmiany”, będącą częścią europejskiej polityki rozwojowej. Stanowisko Komisji Europejskiej wyłożone zostało w poprawkach do trzech dyrektyw: Dyrektywy w sprawie harmonizacji obowiązków przejrzystości⁽¹⁾, Dyrektywy w sprawie rocznych sprawozdań finansowych niektórych rodzajów spółek⁽²⁾ a także Dyrektywy w sprawie skonsolidowanych sprawozdań finansowych spółek.

 

Projekt poprawek dotyczy przedsiębiorstw działających w przemyśle wydobywczym oraz leśnym i ma objąć zarówno spółki notowane na giełdzie jak i wielkie korporacje nie będące spółkami akcyjnymi. Objęcie obowiązkiem rozliczania również spółek niegiełdowych stanowi krok naprzód w stosunku do obowiązującego wcześniej prawa, które nakładało taki obowiązek wyłącznie na spółki będące notowane na giełdzie. Nowa ustawa dotyczy więc przede wszystkim firm zajmujących się wydobyciem ropy, gazu ziemnego i minerałów, a także tych eksploatujących zasoby leśne. Wraz z nabyciem przez poprawki mocy prawnej, firmy będą zmuszone do rozliczania wszystkich uiszczonych opłat (w tym opłat koncesyjnych, premii, zysków etc.) w ramach wszelkich projektów oraz w stosunku do wszystkich krajów, w których prowadzą działalność⁽³⁾. Dotychczas wiele firm starało się obchodzić obowiązujące międzynarodowe oraz lokalne systemy prawne w celu czerpania większych zysków (na przykład poprzez uchylanie się od płacenia podatków czy wręczanie łapówek lokalnym urzędnikom/urzędniczkom) .

 

Oprócz zapewnienia przejrzystości operacji finansowych prowadzonych w krajach bogatych w surowce naturalne, zaproponowane poprawki mają także ograniczyć możliwość ukrywania udziałów korporacji w innych spółkach. Obecna sytuacja prowadzi bowiem do nadużyć, o czym świadczy choćby fakt, że 74-procentowy udział Porsche w spółce Audi-Volkswagen pozostał aż do 2008 roku niejawny⁽⁵⁾.

 

Poprawiona dyrektywa ma również na celu promowanie zrównoważonego biznesu. Konieczność rozliczania się spółek z kwot przekazanym rządom krajów rozwijających się sprawi, że rządy te będą musiały otwarcie rozliczać się przed obywatelami/obywatelkami swoich krajów z tego, w jaki sposób pieniądze zostały wydane. W konsekwencji być może uda się ograniczyć sytuacje, w których pieniądze wpłacane przez spółki z wymienionych wyżej sektorów trafiają do kieszeni wysokich urzędników/urzędniczek państwowych i w żaden sposób nie przyczyniają się do poprawy warunków bytowych lokalnej ludności. Na marginesie trzeba też zaznaczyć, że w niektórych krajach (m.in. afrykańskich) lokalne prawo zabrania publicznego ujawniania informacji na temat kwot przekazanych na ręce rządu danego kraju. Proponowana ustawa nie będzie więc dotyczyć projektów wykonywanych przez spółki z sektorów wydobywczego i leśnego w tychże krajach.

 

Propozycja Komisji Europejskiej wzbudza entuzjazm europejskich urzędników/urzędniczek. Michel Barnier, komisarz ds. wewnętrznego rynku i usług finansowych wypowiada się o niej w ten sposób: „Idąc o krok dalej od amerykańskiego Aktu Dodd-Frank, Komisja stała się dziś awangardą jeśli chodzi o promowanie przejrzystości. Interes krajów rozwijających się został umieszczony na czele wewnątrz-europejskiej legislacji. Ten gest przyczyni się do polepszenia naszych stosunków z Afryką za sprawą zwiększenia wzajemnej przejrzystości oraz rzetelnej sprawozdawczości”⁽⁶⁾. Wspomniany przez Barniera amerykański „Dodd-Frank Wall Street Reform and Consumer Protection Act” to rozbudowana ustawa, dotycząca między innymi ochrony finansów konsumentów. Znajduje się w nim wzmianka na temat przemysłu wydobywczego, której celem jest zagwarantowanie przejrzystości w odniesieniu do opłat przekazanych na ręce „amerykańskiego lub innych rządów w związku z przemysłowym wydobyciem ropy, gazu ziemnego oraz minerałów”⁽⁷⁾. Amerykańskie spółki mają obowiązek zamieszczać informacje na ten temat w rocznych raportach oraz na oficjalnych stronach internetowych.

 

Projekt ustawy spotkał się również z aprobatą ze strony organizacji pozarządowych. Globalna koalicja ugrupowań obywatelskich „Publish What You Pay” zamieściła na swojej stronie następującą wypowiedź: „Niejawność kwot wypłacanych przez spółki z branży naftowej, gazowej i minerałowej zbyt często doprowadzała do korupcji, przemocy oraz wojen domowych w wielu bogatych w surowce naturalne krajach. Co więcej, istniejąca sytuacja przyczynia się do powiększania ubóstwa z uwagi na fakt, że otrzymywane kwoty nie są inwestowane w rozwój podstawowych świadczeń, takich jak służba zdrowia czy edukacja”⁽⁸⁾. Zdaniem tej organizacji, nowa regulacja dotyczyć będzie 200 giełdowych oraz 400 niegiełdowych spółek europejskich.